136 137

116 ROZDZIAI

jest nie tylko ustrojem, także stanem społeczeństwa cych więzi społecznych^,6.

czy

rodzajem dobrze funkcjot

W

:

Bez mediów więzi te nie mogą nie tylko dobrze, ale w ogóle funkcjono Z tych względów aksjologię mediów i dziennikarstwa, a pośrednio etykę tego zawodu, należy zawsze rozpatrywać w perspektywie „dobra”, jakim jest demo kracja. Wolne media są jej warunkiem koniecznym, choć niewystarczającym To samo dotyczy dziennikarstwa.

Media deontologiczne bez wątpienia są „dobrymi” mediami. Można nat miast się spierać, czy wartość ta przysługuje mediom teleologicznym, a szczc gólnie tabloidom. Tabloidy raczej korzystają z dobra, jakim jest demokracja niż są jej warunkiem.

W sensie tymologicznym media deontologiczne są „czymś dobrym”, nawet jeśli nie wypełniają właściwie swoich funkcji w demokratycznym społeczeństwie. W różnych okresach media różnie są oceniane. W 2003 r. Ernest Skalski pisał, że stały się rzeczywistymi strażnikami demokracji^{1 2}. Natomiast dwa lata późnie) Maciej Łukasiewicz przestrzegał:

Coraz częściej pojawiają się opinie, że media nie służą dobrze polskiej demokracji ani nie budują mądrego społeczeństwa obywatelskiego. Że mając głębokie przekonanie o swojej niezwykłej mocy w kreowaniu sceny politycznej, zapominają o swej misji i posłannictwie na rzecz prawdy³*.

Tak więc media mogą być „niedobre”, ale w tym wypadku mamy do czynienia z „dobrem” jako wartością gradualną, a nie tymologiczną. W odróżnieniu od wartości tymologicznej, która określa „coś dobrego”, wartość gradualna określa „dobre coś”. Można powiedzieć: „to jest dobra telewizja, a to dobre dziennikarstwo” mając na myśli ich jakość. W takim właśnie znaczeniu mówił o „dobrym dziennikarstwie” cytowany na początku tego rozdziału R. Kapuściński.

Tam, gdzie mowa jest o „dobrym", stajemy przed pewnym wyborem, i niemal wszędzie, gdzie stajemy przed jakimś wyborem, nie chodzi o odpowiedź tak-nie, lecz mamy tu pewną skalę. Tak samo jak skalę, na której porządkuje się przedmioty w taki sposób, że w wyniku powstaje szereg, w którym zawsze jakiś przedmiot jest dłuższy niż inny; a tamten krótszy niż ten, nazywamy skalą długości, tak też w sytuacji wyboru szeregujemy możliwości na skali „lepszych " i „gorszych". Tę skalę możemy nazwać skalą przedkładania, preferowania, zalecania, a gdy słowo „dobry” używane jest obiektywnie, skalą zalet (Vorziiglichkeit): lepsze jest to, co warto preferować, co jest zalecane w sposób uzasadniony⁴.

Ze względu na niewspółmierność medialną nie można oczekiwać od wszystkich rodzajów mediów masowych jednakowych standardów aksjologicznych.

Standardy te są nie tylko różne dla różnych mediów, ale także ewoluują. Przy łi li wyznaczaniu należy odwoływać się do funkcji i celów mediów. Generalnie tą one we wszystkich mediach takie same, ale w różny sposób uhierarchizowa-

Różną hierarchię wartości przyjmują także dziennikarze i ludzie mediów.

DOBRE CELE I ICH REALIZACJA

W perspektywie etycznej równie ważne jak funkcje, które pełnią media I dziennikarze, są sposoby wiodące do ich realizacji.

W „Etyce nikomachejskiej” Arystoteles pisał, że ostatecznym celem wszelkiego działania, obejmującego czynności i wytwory tego działania, jest dobro²⁰. Różne czynności mogą doprowadzić do takiego samego wytworu. Czy można mówić, łc coś jest „dobrym” wytworem, jeśli doprowadziły do niego „niedobre” czynno-4cł? Czynności i wytwory należą do innych porządków: pierwsze są procesem, trwają w czasie, drugie konkretną rzeczą. Ta ich odmienność stwarza pole dla licznych konfliktów wartości i dziennikarskich dylematów etycznych.

Wytworem pracy dziennikarzy jest to, co trafia do odbiorcy, czyli konkretne publikacje. Tylko w wyjątkowych sytuacjach odbiorca zna kulisy powstawania materiału dziennikarskiego. Zwykle „dziennikarska kuchnia” jest przed nim zakryta. Dla odbiorcy istotny jest rezultat pracy dziennikarza, tak jak kupującego nowy tamochód też nie interesuje, w jaki sposób i w jakich warunkach był montowany. Warto wszakże zauważyć, że bardzo wiele skarg napływających do Rady Etyki Mediów dotyczy postępowania dziennikarzy, a nie opublikowanych materiałów.

Etyka dziennikarska nie ogranicza się jednak do rezultatu, lecz obejmuje całość działań dziennikarzy. Dziennikarz musi więc być uważny także na etapie przygotowywania publikacji. Normy kodeksów dziennikarskich mogą być dla niego jakimś drogowskazem, ale niczym więcej: konkretne sytuacje bywają tak skomplikowane, żc wymykają się normom, zaś sztywne trzymanie się norm może wręcz uniemożliwić powstanie rzetelnej publikacji. Zapisy wielu kodeksów zakazują np. działań niezgodnych z prawem, co w przypadku tzw. dziennikarstwa śledczego jest niemożliwe do zrealizowania²¹. Rozważając czynności i ich wytwory Arystoteles, pisał:

Gdziekolwiek celem jest coś odrębnego od działania, wszędzie tam wytwory posiadają z natury swej większą wartość aniżeli odnośne czynności²².

J

1

“ M. Król, Społeczeństwo obywatelskie, „Tygodnik Powszechny”, 36, 2004.

2

E. Skalski, Jak nie być organem, „Tygodnik Powszechny", 3i, 2003.

3

^u Plus - Minus, dodatek do „Rzeczpospolitej", nr 66, 19.03.2005.

4

'* E. Tugendh.it, Wykłady o etyce..., s. 47.