13817 skanuj0004 (321)

36 Księga pierwsza I, 21

matami matematyków i twierdzeniami, jakie z nich] wyprowadzają ; a wszystkie jednakowo muszą być] uznane za wrodzone, ponieważ wszystkie są odkry-i ciami dokonanymi przez użycie rozumu i prawdami z pewnością dostępnymi dla istoty rozumnej, jeśli właściwie pokieruje swymi myślami, aby je wykryć. Nieprawda, \ § g. Jakże jednak zwolennicy tego poglądu mógą *wTu °za- przypuszczać, że użycie rozumu jest niezbędne do wykrycia zasad uznawanych za wrodzone, skoro zrozum (jeśli mamy im wierzyć) nie jest niczym innym \ niż zdolnością wyprowadzania prawd nieznanych z zasad lub twierdzeń, które są już znane ? [jest ę i rzeczą pewną,, że nigdy nie możemy uważać za wrodzone czegoś, do wykrycia czego jest nam potrzebny /rozum 1 chyba że, jak już powiedziałem, chcielibyśmy ulznacrza wrodzone wszelkie prawdy pewne, o jakich kiedykolwiek rozum nas pouczył. Z taką samą słusznością moglibyśmy uważać, że zastosowanie rozumu jest niezbędne, aby oczy nasze mogły wykrywać przedmioty widzialne, jak to, że trzeba rozumu lub używania go, aby umysł dostrzegł to, co od początku jest w nim wyryte i co nie może znaleźć się w umyśle, zanim zostanie przezeń postrzeżone. Tak więc twierdzić, że rozum odkrywa prawdy w nim wyryte, to tyle co utrzymywać, że używanie rozumu odkrywa przed człowiekiem to, co już znał dawniej. Ale // twierdzić, że ludzie posiadali te wrodzone i wyryte f w umyśle prawdy od początku, a jednak nigdy o nich j nie wiedzieli, nim doszli do używania rozumu, tó l faktycznie tyleż, co twierdzić, że ludzie w tym samym \jcząsie znają je i nie znają.}

§ io. Na to może mi odpowiedzą, że dowody matematyczne, podobnie jak inne prawdy niewródzone,

filie uzyskają naszego uznania, skoro tylko zostaną nam przedłożone, czym się odróżniają od matematycznych pewników i pozostałych prawd wrodzonych.

() uznaniu natychmiastowym będę miał wkrótce Nposobnóść mówić szczegółowiej; tu przyznam tylko — i tó bardzo chętnie — że różnica pomiędzy' pewnikami matematycznymi i twierdzeniami dowodzonymi jest następująca: aby te ostatnie były zrozumiałe i mogły pozyskać nasze uznanie, potrzeba rozumu posługującego się dowodami, podczas gdy pifltwsze, skóro tylko zostaną zrozumiane, są przyjęte i uznane bez jakiegokolwiek rozumowania. Ucz z tym wszystkim prószę wziąć pód uwagę, że--Oczywista jest słabość wybiegu, jakoby odkrywanie łych prawd ogólnych wymagało użycia rozumu, mUoi*o trzeba przyznać, że odkrywając je w ogóle nic posługujemy się rozumowaniem. Sądzę też, że 11, CO dają tę odpowiedź, nie będą gotowi twierdzić, Ac poznanie, iż prawdą jest pewnik „niemożliwe jest, iby ta sama rzecz zarazem istniała i nie istniała" |c*l wywodem dedukcyjnym naszego rozumu. Niweczyłoby to przecież dobrotliwość natury, którą Alinjr| się tak podziwiać, gdyby znajomość takich NMNiul uzależniali od trudu i wysiłku myśli ludzkiej. I- iż tle wszak rozumowanie jest poszukiwaniem, pióliOwaniem, i wymaga trudu i wysiłku.II jakże MOAmi przypuszczać jako tako sensownie, że do Wykrycia tego, co natura wyryła w umyśle i co |»’«! podstawą naszego rozumu i jego przewodnik lim, miałoby być potrzebne posługiwanie się ti mu mcm ?

| i i. Każdy, kto zechce zadać sobie trud i zwrócić choćby pobieżną uwagę na czynności władz