14041 P1190088 (2)

Rozdział 5

Święte góry

W wierzeniach wielu ludów, także pogańskich Słowian, góra zajmowała szczególne miejsce'. Wyniosłości, zwłaszcza ulokowane w odsłoniętym krajobrazie, wywoływały przeświadczenie o ich doniosłej roli w kontakcie między niebem a ziemią. Na szczycie góry zjawiska atmosferyczne zachodzą zupełnie inaczej niż u jej podnóża; u dawnego człowieka budziły one podziw, ale zarazem lęk i grozę. Wyizolowana w krajobrazie wyniosłość utożsamiana była w wielu przypadkach z siedzibą bogów. Do najbardziej znanych i obrosłych wątkami legendarnymi gór z terenu Polski należy Łysa Góra, położona na wschodniej krawędzi Łysogór w Górach Świętokrzyskich oraz odległy o około 40 km na południowy-zachód od Wrocławia masyw Ślęży. Obydwie były w przeszłości, a nawet w ostatnich latach (dotyczy to zwłaszcza drugiej z wymienionych), przedmiotem intensywnych badań archeologicznych. I choć przeprowadzono wiele Interdyscyplinarnych studiów i pozyskano nowe materiały źródłowe, nie wszystkie kwestie zostały poznane i wyjaśnione do końca.

W kręgu wielkich ośrodków kultu okresu plemiennego: Łysa Góra na wschodniej krawędzi Łysogór (Góry Świętokrzyskie)

W krajobrazie Wyżyny Sandomierskiej Łysa Góra (zwana też Łyścem) jest elementem dominującym. Widoczna z wielu miejsc, z odległości ponad 20 km, charakteryzuje się bogatą szatą roślinną. Tajemniczości dodaje jej niedostępność, której elementami są silnie pochyle stoki, gołoborza i gęste poszycie lasu. Od terenów sąsiadujących odróżnia ją też odmienny, bardziej surowy klimat. Częściej, aniżeli w okolicy, obserwowane są w rejonie szczytu mgły, deszcze i wyładowania atmosferyczne. Niezapomnianych wrażeń dostarczają przebiegające poniżej szczytu Łyśca chmury, dające złudzenie zawieszenia w podniebnej przestrzeni, a przy słonecznej pogodzie - widoki ze szczytu, sięgające dziesiątków kilometrów. Szczyt Łysej Góry, na którym stoją zabudowania klasztoru, jest płaski i pozbawiony szaty roślinnej (tyc. 5.1).

'Szerzej na len temat piszą m.ln.: M, Eliade 2000: 392 ł n. A Gieysztor 1982: 168 i n.; por. też. J. Ba-naszklcwicz 1998* 336 I n„ Z. Krzak 1986-1990.