14490 skanuj0020

Teraz autor Językoznawstwa otwartego przechodzi do zagadnienia pozakomunikacyjnych możliwości funkcjonowania języka. Stwierdza, że zdefiniowanie funkcji symbolicznej jako funkcji języka wobec rzeczywisi tości zakłada istnienie trzech elementów: nadawcy, znaku językowego* i rzeczywistości. Wytworzony znak dochodzi do odbiorcy, który jest czwartym elementem schematu. Jeśli się to dokona, to znak językowy' staje się komunikatem, który spełnia funkcję komunikatywną. Dalej autor zauważa, że są sytuacje, gdy to, co zostało wypowiedziane, nie dociera do słuchacza, albo też ktoś mówi „do siebie”. W związku z tym wyróżnia układ podstawowy komunikacji i układ niepełny i przedstawia je na schemacie:

__/_J

/

/

/

/

/

-y-odbiorca

Układ podstawowy

układ niepełny --- _

| rzeczywistość I

nadawca-znak językowy-

Rys. 10.

^3S Jw., s. 53.

luk m funkcje realizuje znak językowy w układzie niepełnym (o uk-ImUl* podstawowym była mowa wcześniej)? Autor odpowiada:

,,Z pewnością nie spełnia funkcji komunikatywnej ani też emocjonalnej, bo uniemożliwia je nieobecność odbiorcy³⁶. Zostaje natomiast trzecia z omówionych funkcji, to jest symboliczna. Tkwi ona w znaku nawet wtedy, gdy w polu naszych obserwacji pozostaje tylko nadawca. Brak odbiorcy nie jest w stanie zniweczyć tego, że wypowiedziany przez kogoś zwrot np. Zbliża się północ posiada związek ze zbliżaniem się północy przynajmniej dla osoby, która to właśnie wypowiada”³⁷.

Obok jednak funkcji symbolicznej — zauważa A. Furdal — znak jy/ykowy w układzie niepełnym spełnia jeszcze funkcję ekspresywną, co ntiliga na tym, że charakteryzuje ona nadawcę wobec odbiorcy, jest iłilrin w gruncie rzeczy dodatkową, także komunikatywną, choć pożali# yk ową funkcją.

Antoni Furdal określa funkcję ekspresywną następująco:

„Naszym zdaniem — pisze — może ona charakteryzować nadawcę, lecz jest to jej uboczny skutek. Główna rola funkcji ekspresywnej polega na wypowiadaniu się, szerzej zaś rzecz ujmując, na uzewnętrznianiu przeżyć.

Do tego celu służą nie tylko wypowiedzi językowe. Tak właśnie funkcjonują gesty, mimika i wszelkie inne przejawy zachowania, , których bogatą skalą człowiek dysponuje. Funkcję ekspresywną będzie zatoń spełniał mimowolny nieartykułowany okrzyk, westchnienie, skrzywienie się przy bólu, uniesienie rąk do góry w chwili ogromnej radości, {dacz itp. Za jeden z tych środków musimy uznać i język. Oto kilka przykładów właśnie językowych: spontaniczny, ale konwencjonalny wykrzyknik typu Ach! czy Och!, przekleństwo, przysłowie, np. Nosił wilk razy kilka..., cytat, np. Ojczyzno moja, ty jesteś jak zdrowie, cały wiersz zadeklamowany w chwili depresji w samotności lub wypowiedziany w myśli, list do nikogo nie wysłany, pamiętnik pisany tylko dla siebie. Wszystkie one, od

" Tu uwaga A. Furdala jest dyskusyjna. Wydaje się, że nawet pod nieobecność odbiorcy - drugiej osoby, nadawca może komunikować coś samemu sobie, podobnie —wyrażać Mttocje wobec samego siebie.

¹¹ ,lw., s. 54—55.

41