skanuj0033 (Kopiowanie)

5. DYSTRYBUCJA SUBSTANCJI LECZNICZEJ

5.1. Przechodzenie substancji leczniczej do niektórych tkanek i płynów ustrojowych 5.1.1. Przechodzenie substancji leczniczej do płynu mózgowo--rdzeniowego

Mózg i rdzeń kręgowy otoczone są ze wszystkich stron płynem mózgowo--rdzeniowym, który pełni funkcję ochronną oraz uczestniczy aktywnie w metabolizmie tkanki nerwowej. Wytwarzany jest przez sploty naczyniówkowe opony miękkiej wyścielające komory mózgu (trzecią i czwartą oraz komory boczne). Objętość płynu wynosi 80-150 ml, przy czym ulega on stałej odnowie z prędkością 0,3% całkowitej objętości w ciągu 1 min. Płyn mózgowo-rdzeniowy krąży w przestrzeni podpajęczynówkow’ej mózgu i rdzenia kręgowego, tylko niewielka jego objętość przechodzi do naczyń chłonnych i krwionośnych, większość natomiast przez kosmki paję-czynów^rki odpływa do zatok żylnych opony twardej.

Wiadomo, że niektóre substancje, także lecznicze, gromadzą się w mózgu w znacznie mniejszym stężeniu niż w innych tkankach. Zjawisko to tłumaczy się istnieniem bariery miedzy naczyniami krwionośnymi a mózgiem. Istota jej nie jest jeszcze dostatecznie wyjaśniona. Przypuszcza się, że bariera ta (wg niektórych autorów istnieją 3 bariery) jest utworzona przez gwiaździste komórki glejowe otaczające naczynia włosowate mózgu. Komórki te mogą zmieniać przepuszczalność naczyń włosowatych albo, pokrywając je całkowicie, mogą ograniczać pole dostępne przenikaniu.

Naczynia włosowate mózgu są bardziej przepuszczalne u noworodka niż u osób dorosłych, a bariera krew-mózg rozwija się dopiero w pierwszych latach życia. Przechodzenie substancji leczniczej z osocza do

aria zjonizowama

i rozpuszczalności w tłuszczach. Substancje o małci cząsteczce, słabo lub nie zdysocjowane, dobrze rozpuszczliTh^ w^ lipldadyi nie związane z biał

kiem łatwo przechodzą do płynu mózgowo-rdzeniowego (np_r nnrknmy.ne

leki przeciwbólowe, środki znieczulające, alkohol).

■Szybkość dyftiZjl pewnych substancji jest bardzo duża, np. wykazano przy użyciu ciężkiej wody, że deuter osiąga równowagę w mózgu i w płynie mózgowo-rdzeniowym w ciągu 20 min.

W stanach zapalnych mózgu oraz guzów nowotworowych przechodzenie pewnych substancji jest znacznie szybsze. Przełamanie bariery krew-mózg w tych przypadkach ułatwia lokalizację nowotworu za pomocą izotopu 64 Zarys biofarmacji promieniotwórczego lub związku wywołującego fluorescencję. Gromadzą się one bowiem wybiórczo w miejscach zmienionych chorobowo.

Również niektóre antybiotyki (np. penicylina) w przypadkach stanów zapalnych opon mózgowych przechodzą w większej ilości do płynu mózgowo-rdzeniowego niż u osób zdrowych.

5.1.2. Przechodzenie substancji leczniczej przez łożysko

Transport substancji leczniczej przez łożysko zależy od jej właściwości fizykochemicznych. Przechodzenie przez błonę kosmówkową dokonuje się na drodze dyfuzji, transportu czynnego (glukoza, witaminy, aminokwasy) oraz transportu ułatwionego (steroidy, białka j.~

Na wielkość dyfuzji wpływają takie czynniki,lak rozpuszczalność w tłuszczach, gradient stężeń, wielkość powierzchni łożyska, grubość błony kosmówkowej, masa cząsteczkowa substancji, aktywność enzymatyczna łożyska i stopień jego ukrwienia.

Transport czynny odbywa się, podobnie jak w innych tkankach, przez system nośników, wymaga nakładów energetycznych i zachodzi wbrew gradientowi stężeń.

Błona kosmówkową, przez którą przechodzą substancje zawarte we krwi matki, w miarę rozwoju ciąży staje się coraz cieńsza, tak że w ciąży donoszonej należy liczyć się z nasileniem transportu substancji leczniczej przez łożysko.

O stopniu wysycenia płodu lekami i skutkach ich działania decyduje nie tylko zdolność przechodzenia przez błony biologiczne, ale także łatwość ich wydalania oraz idywidualne cechy metabolizmu organizmu matki i płodu. Płód jest bardziej wrażliwy na działanie leków niż organizm matki. Jedną z głównych przyczyn tego stanu jest brak enzymatycznych mechanizmów odtruwania, co uniemożliwia odpowiednie sprzęganie rozmaitych substancji z kwasem glukuronowym i siarkowym. Sprzężone postacie są rozpuszczalne w wodzie i opuszczają organizm płodu, wydalając się przez nerki.

Podczas ciąży układ transportowy białek krwi matki jest dodatkowo obciążony, pełniąc także funkcję nośnika produktów przemiany materii płodu. W ciąży względna ilość albumin zmniejsza się o ok. 25%, co jest powodem zmniejszenia zdolności wiązania substancji leczniczych.

Łatwość, z którą substancja przenika przez błonę kosmówkową nie jest równoznaczna z jej szkodliwością dla płodu.

Badania kliniczne i doświadczalne wykazały, że substancja lecznicze, są najbardziej szkodliwe w pierwszych 3-4 miesiącach^cLąźyTTKHtźw. okresie embriogenezy. W tym bowiem czasie pod wpływem substancji leczni-czych przechodzących przez błonę kosmówkową może dochodzić do powstania wad rozwojowych.

Dystrybucja substancji leczniczej 65

5 — Zarys biofarmacji