15149 IMG83

bardzo podobnych prac. Łatwiejsze jest także określenie pierwszeństwa badań, ze wzglc. du na szybkość publikowania i dzięki opatrywaniu dali) każdego pliku.

Miejsce i rola pracowników naukowych w globalnej bibliotece cyfrowej jest wiclora-ka . Wielość ról wynika z tego, że tworzenie informueji naukowej jest procesem odbywa-jącym się w obrębie zamkniętej społeczności, w stopniu znacznie większym niż innego rodzaju twórczość lub wytwórczość. Każdy twórca uwzględnia potrzeby i gusta odbior-cy. jednak uczony jest znacznie bardziej związany z odbiorcami właśnie przez wielość i przemienność pełnionych ról - staje się tzw. prosumentem (zob. rodź. 6). Role twórcy i odbiorcy są ze sobą tak silnie związane, że stanowią różne aspekty tej samej działalności naukowej. Osoby realizujące proces badawczy występują w obu rolach: odbiorcy i twórcy jednocześnie, niesekwcncyjnie (czyta się m.in. po to, aby coś nowego napisać, pisze się dzięki temu, że coś się przeczytało), gdyż obie role w komunikacji naukowej zazwyczaj są nierozłączne, inaczej niż w innych rodzajach komunikacji. To, która z ról jest wyko-nywana, zależy od tego, w jakiej fazie procesu badawczego znajduje się pracownik nauki. Jak twierdzi George Landów, środowisko cyfrowe jest szczególnie podatne do takiej konwergencji ról. Tutaj zanika ciąg procesów czytania - pisania - kolejnego czytania. Hipertekst tworzy czytelnika aktywnego, wręcz atakującego, co powoduje, że przejmuje on część uprawnień autora. Nawet, jeżeli czytelnik nic ingeruje bezpośrednio w tekst au-tora, nie dokonuje w nim zmian, to poprzez dodawanie komentarzy i tworzenie połączeń pomiędzy tekstami zmniejsza dystans fenomenologiczny istniejący wcześniej pomiędzy tekstami drukowanymi. Ograniczenie autonomii tekstu powoduje ograniczenie autonomii autora [Landów 2006, s. 125). O ile w literaturze pięknej taki wzrost roli czytelnika może wydawać się przesadny, w nauce ułatwia prowadzenie żywego dyskursu, co jest podstawą

jej rozwoju².    ....    ...    ........ ,. ..

Najczęściej, gdy myśli się o współdziałaniu pracowników nauki i biblioteki cyfrowej,

chodzi o etap poszukiwania informacji na określony temat z zastosowaniem określonych narzędzi. Rola pracownika nauki jako wyszukującego jest dla wszystkich oczywista, gdyż biblioteki naukowe od zawsze służyły pomocą na tym etapie badań naukowych, a uczony poszukujący danych i informacji jest stałym i zwyczajnym widokiem w (tradycyjnej) bibliotece naukowej. Powstanie GBC przynosi w tym zakresie możliwość zacieśnienia współpracy pomiędzy bibliotekarzem i uczonym, na przykład w postaci wyszukiwania wspólnego, realizowanego w ramach funkcjonowania kolaboratorium. Niewątpliwie jednak powszechne jest przejmowanie przez uczonych w tym zakresie ról wcześniej typowych dla bibliotekarzy: pracownicy nauki, tak jak pozostali użytkownicy Internetu, sami wytyczają drogi poszukiwań informacji [Bojar 2009, s. 19].

Konwergencja ról przybiera także inne formy. Obecnie, dzięki nowym technologiom, w globalnej bibliotece cyfrowej uczeni funkcjonują jednocześnie jako autorzy i wydawcy swoich dzieł. W tej roli uczeni rzadko i raczej w szczególnych przypadkach pojawiali się dotychczas w bibliotekach naukowych, nie było więc potrzeby tworzenia dla nich specjalnych serwisów. Obecnie biblioteki (tradycyjne) coraz częściej wspomagają procesy samopublikowania treści naukowych, poprzez udostępnianie odpowiednich usług w tworzonych przez siebie serwisach GBC. Nowe role wymagają nowych umiejętności -od pracowników nauki oczekuje się na przykład dostarczenia tekstu zredagowanego i sformatowanego w sposób umożliwiający jego natychmiastowe rozpowszechnianie. ^{1 2}

, _wanjc ról ma znaczenie nie tylko teoretyczne: uczcili w zależności od wyko-₍₎₁nją różne potrzeby, przejawiaj!) także różne formy zachowań (Sale 2006, ,<^rilekc,_c zmianie ulegaj!) formy funkcjonowania różnego rodzaju icrwiiów glo^2 1 gj]j .ujpteki cyfrowej, takich jak na przykład repozytoriów mitytucjonalnych czy l^lnCJ ,¹ _vy_C)| W dalszej części rozdziału przedstawiam główne role uczonych w komu-

, lako powukuiący I użytkownicy

* z głównych zagadnień, związanych z tworzeniem wszelkiego rodzaju serwi-^JC i baliłcj biblioteki cyfrowej, jest pytanie o profil (model) użytkownika tych serwi-jó'^v _vskanic odpowiedzi na to pytanie w globalnym środowisku informacyjnym nie ^Szkilku powodów:

jcs> ^a _0Iłłniana globalizacja oznacza, że poszczególne serwisy, gromadząc zasoby lokal-• ^„dostępniają je globalnie, wszystkim użytkownikom Internetu. Globalny dostęp jest ze zjawiskiem tzw, glokalizacji, czyli specyficznym zaspokajaniem potrzeb co w nauce oznacza zwykle grupy specjalistów z wąskicn dyscyplin. Wyniki [° dań realizowanych lokalnie dostępne są globalnie.

T lein^l grupą użytkowników są instytucje wspomagające naukę i zarządzające, takie ' I ? ;_cdnostki zarządzające w instytucjach naukowych, finansujących naukę oraz agendy J dowe. Ze względu na władzę posiadaną przez tę grupę, ich potrzeby metainformacyj-¹⁷ mogą stanowić niemal równie wysoki priorytet, jak potrzeby samych pracowników _duki. Potrzeby te mogą wymuszać tworzenie nikomu innemu niepotrzebnych metach i możliwości wyszukiwawczych. Specyficzną grupę tego typu użytkowników stanowią badacze samych serwisów GBC.

, Ostatnia grupa może być określona jako pozostali użytkownicy; składa się ona na przykład z nauczycieli szkolnych, uczniów oraz wszystkich innych zainteresowanych. Większość badań adresowana jest do innego kręgu odbiorców, więc w publikacjach naukowych stosowany jest wysoce specjalistyczny język, utrudniający odbiór tej grupie użytkowników. Istnieje jednak pewna część badań i publikacji, która wyłamuje się z tej reguły- Najczęściej są to prace z zakresu zdrowia, ekologii i ochrony środowiska, poli² tyki, historii, kultury i sztuki. Niektóre prace z innych dziedzin, szczególnie dotyczące zagadnień ogólnych, także mogą spotykać się z zainteresowaniem grup amatorów. Te osoby mogą zajmować się także tzw. Citizen Science, polegającą na wykonywaniu pewnych czynności badawczych (obserwacji, pomiarów, przetwarzania) przez połączone siecią osoby bez specjalnego szkolenia.

Głównym przedmiotem mojego zainteresowania w tym rozdziale jest grupa pracowników nauki. Mają oni zwykle wyraźnie określone priorytety, które mogą być zaskakujące dla twórców serwisów globalnej biblioteki cyfrowej. Uczeni oczekują, że:

• Możliwe jest szybkie i łatwe odszukanie tego, co zaspokaja potrzeby.

»Wszystko, co dana instytucja ma do zaoferowania, powinno być dostępne online.

Uczeni nic są zainteresowani zasobami trudnymi do pozyskania, przez co jeżeli drugi wymieniony warunek nie zostanie spełniony, to zasoby będą mało wykorzystywane. Żądają oni natychmiastowego dostępu do wszystkich, kiedykolwiek opublikowanych tekstów; ważne są szybkość dostępu i bogactwo wyboru (Nicholas i in. 2008b, s. 133], Zubożonym wariantem realizacji tych potrzeb jest dostarczenie wyłącznie opisu bibliograficznego, bez możliwości dotarcia do pełnego tekstu. Większość pracowników nauki po prostu pominie tego typu zasoby, gdyż uzna je za niewarte wysiłku, związanego z ich odszukaniem. Pewnym wyjściem z sytuacji jest tworzenie w rekordzie metadanych odnośników do usługi pozwalającej zamówić egzemplarz publikacji, co minimalizuje niezbędny wysiłek do kilku kliknięć (oraz czasem, w przypadku zasobów o płatnym dostępie, podania źródła finansowania). Istotną rolę odgrywa koszt pozyskania publikacji. Uczony zwykle będzie

209

1

' Oprócz roli autorów i użytkowników pełnią oni także role selekcjonerów materiałów do publikacji, rednkto-rów. recenzentów, wydawców, administratorów.

2

Niektórzy mówią w tym kontekście wręcz o „śmierci autora", w sensie odejścia od romantycznej koncepcji autora jako jedynego twórcy. Akt twórczy jest niekompletny dopóki dzido nie zostanie przeczytane, więc czytelnik staje się współtwórcą, interpretującym dzieło w sposób właściwy tylko dla siebie. Elektem takiego podejścia jesr opinia. Ze dzieło uzyskuje pełne znaczenie dopiero po jego przeczytaniu. Na autora dzieła naukowego u szczególności wpływ mają także wcześniejsze dzida innych autorów [Fcalher 2003, s. 100].