18164 pic 11 06 141700

42 Albin Bagin [12]

zie Krvavy kupel dochodzi do kreolizacji pierwszego stopnia obejmującej kod horroru (magia, morderstwo i sąd nad przestępcą) i kod prozy sentymentalnej (bohaterką jest biedna dziewczyna — sierota). W przebiegu akcji elementy horroru wypełniają przestrzenie między elementami sentymentalnymi, a w zakończeniu biorą górę: sierota staje się przestępczynią. Podobna transformacja w „klasycznej” literaturze popularnej jest niemożliwa, a tutaj realizuje się tylko dzięki współistnieniu dwóch sprzecznych z sobą kodów.

W nowelistycznej twórczości Hruza znaki systemu literatury popularnej włączane są do struktury utworu bardziej bezpośrednio niż u Jarosa. Sens takiego ich zaszeregowania motywuje chyba satysfakcja, jaką daje nasycone żywą akcją opowiadanie, które miejscami zachowało ślady oralności.

Obok wspomnianych autorów na kodach literatury popularnej opierają się też inni słowaccy prozaicy (Sloboda, Kot, Lenćo). Należy stwierdzić, że jedną z cech twórczości młodszej generacji słowackich prozaików jest aktualizacja systemów literatury popularnej, dokonywana z immanentnie literackich powodów. Przebiega w różnych formach, w większości wypadków przy dominacji funkcji parodystycznej. W twórczości wspomnianych autorów przewartościowane składniki literatury popularnej funkcjonują jako stymulatory rozwoju sztuki narracyjnej.

Ze słowackiego przełożyła Danuta Abrahamowicz

POWIEŚĆ I STEREOTYPY

(Próba interpretacji powieści A. F. Ossendowskiego Piąć minut do północy)

„Kitschen” znaczy po niemiecku „robić byle jak nowe meble ze starych”.

(A. Moles¹)

„Powieść trywialna”, „twórczość popularna”, „literatura sensacyjna” — wszystkie te określenia kryją w sobie aprioryczne przekonanie o niskiej (artystycznie?, poznawczo?, moralnie?) wartości nazywanego gatunku. Typ twórczości, dla którego akt określania jest równoznaczny inwektywie, bywa mimo to częstym przedmiotem praktyki badawczej. Pociąga on badaczy z dwojakich względów: daje sposobność ujawnienia wysokich gustów estetycznych krytyka, który z satysfakcją potępia „nurt literatury ujmującej w sposób uproszczony tragiczne strony ludzkiego losu, nie dostrzegającej zjawisk społecznych czy zmarnowanych wysiłków lub traktującej je jako naturalny składnik istnienia, literatury rezygnując ej z ambicji nowatorstwa artystycznego, a nawet chętnie korzystającej z rozpowszechnionych, komunikatywnych i łatwo przyswajalnych schematów i konwencji”². Z drugiej strony interesuje badacza, który przekonany o wewnętrznej jednorodności procesu kulturowego skłonny jest w nim widzieć realizację archetypu czy schematu logicznego.

Te dwojakie satysfakcje ukształtowały różne typy badań nad literaturą popularną³. Pierwszy bada ten rodzaj twórczości jako „antylitera-

1

   A. Moles, E. Wahl, Kitsch et objet, „Communication”, 1969, nr 13.

2

   Określenie to cytujemy (z intencją krytyczną) z artykułu A. M i c i u k i e-w i c z, Schematy powieści popularnej. (Na marginesie powieści 1. Zarzyckiej „Dzikuska”), „Litteraria”, Wrocław 1971 (podkr. moje — Z. M.).

3

   Terminów „literatura popularna”, „literatura autentyczna”, „mała”, „wielka” używamy z całą świadomością ich nieokreśloności i potoczności.