18593 IMG40 (3)

Danuta Waloszek

Reforma edukacji dzieci - czyli krajobraz we mgle^{1 2}

Przyszłość Polski i Polaków kształtuje edukacja, od etapu przedszkolnego począwszy, dlatego wszyscy powinniśmy być zainteresowani jej dobrą jakością - chciałabym bardzo, aby taką to deklarację, w procesie budowania nowego ładu społecznego, ministerstwo zajmujące się edukacją skierowało do nauczycieli, rodziców, społeczeństwa. Nadzieje jednak pryskają jak bańka mydlana, gdy przeanalizuje się kierunek i treści zmiany w zakresie wychowania przedszkolnego w Polsce, i tak znacząco już zdekonstruowanego przez poprzednie reformy. Nowy rząd „rzucił projekt" zmiany - w wielu miejscach niejasny, niedopracowany, metodologicznie niepoprawny. Oczekuje od społeczeństwa jego akceptacji i gotowości do wdrożenia. Niedopracowanie metodologiczne powoduje opór różnych grup społecznych: związków zawodowych, uczelni, nauczycieli, rodziców^{3 4}. Mimo to ministerstwo udaje, że wszystko jest przemyślane, potrzebne (domyślnie), że nie ma ryzyka niepowodzenia. Nie dbając o jasne odróżnienie nowej propozycji od odrzuconej, oczekuje powszechnej zgody i aplauzu². Czy jest możliwe, by takie parcie na zmianę przez urzędników MEN bez uwzględnienia głosu odbiorcy przyniosło pozytywne skutki? Przedyskutujmy ..szanse" oczekiwane przez ministerstwo.

1. Istota zmiany

Podstawowym założeniem metodologicznym zmiany w skali makro, w tym reformy, jest osadzenie „nowej wizji” na podłożu nienowoczesności/dysfunkcjonalności/niezadowo-lenia ze stanu teraźniejszego, i zbudowanej na niej konieczności poprawy, unowocześnienia procesu w teraźniejszości, zawsze jednak „dla lepszego jutra”, dla wzrostu efektywności, poprawy funkcjonowania itd. Zmiana z udziałem ludzi obarczona jest ryzykiem niepowodzenia, nietrafności z racji ich potrzeb „otwieranych” na nowe, nieznane zjawiska, wypełniające pole semantyczne zmiany, która z samej istoty przeciwdziała konformizmowi:

KON FORM IZM/stagnacja	ZMIAN A/rozwój/przeksztalcanie
Dostosowanie (się)	Ruch w sobie, obok siebie
Brak szerokiego ruchu	Ruch wielostronny
Pewność wyboru z opcji	Niepewność wyboru, redukcja opcji
Decyzje pewne	Decyzje ryzykowne
Brak sprzeciwu	Kontestacje, niezgoda adresatów
Dążenie do stabilizacji	Zakłócanie ciszy poznawczej, społecznej
Odbiór nieselcktywny	Odbiór krytyczny, selektywny
Pasywność, reproduktywność	Produktywność
Oczywistość myślenia	Nie-oczywistość myślenia
Poczucie bezpieczeństwa	Poczucie zakłócenia bezpieczeństwa
Prowadzi do powtarzania form	Prowadzi do powstawania nowych form

Opracowanie własne

Jeśli zmiana z natury jest zakłóceniem status quo. to musi być w miarę szczegółowo i wyczerpująco uzasadniona i zarekomendowana odbiorcom. Wprowadzający powinien zyskać aprobatę zainteresowanych na tyle wyraźną, by móc z nimi współdziałać. Ruch ku zmianie prowadzącej do uzyskiwania nowej jakości zawsze musi być argumentowany potrzebą odbiorcy/odbiorców w imię wyższej konieczności/racji. Czy urzędnicy reformujący edukację o to zadbali? Nie, bowiem reforma powstała w ministerialnym gabinecie, a wszystko, co zdarzyła się „potem”, miało klasyczną postać „wmawiania” ludziom dobrych intencji. Ministerstwo od samego początku działa apodyktycznie, autorytarnie, niedemokratycznie. Zaproszeni do pracy ludzie, nie wiadomo wedle jakiego klucza, włożyli w treści własne życzenia, poglądy na możliwości dzieci, bez odwołania się do znanych prawd psychologicznych, biologicznych, społecznych o warunkach rozwoju człowieka. Zainicjowana dyskusja w Internecie była przejawem manipulacji społeczeństwem. To błąd metodologiczny w doborze zespołu innowatorów i przebiegu procesu pozyskiwania zgody na zmiany⁵. Brak informacji o osobach i ich kompetencjach wytrąca rozwinięcie publicznej dyskusji nad całością projektu, bowiem reprezentują go właściwie dwie osoby -Pani Minister i szefowa zespołu podstawy programowej, zdeterminowane w obronie jej jakości i konieczności.

Poprawnie zaprojektowana zmiana, by mogła prowadzić ku nowej jakości, musi:

a)    pokazywać/obrazować sens rozwojowy zjawiska, zdarzenia,

b)    szerzej opisywać oczekiwane skutki w zakresie potrzeb niż stan istniejący,

cj nie może być zmianą jakąkolwiek, prowadzoną dla samej zmiany, czyli pozorowaniem ruchu w czasie i przestrzeni,

d)    bazować na krytycznej ocenie stanu ją poprzedzającego,

e)    przekonywać o wyższej konieczności jej wprowadzenia w szerszym kontekście przekształceń z niej wynikających/nią spowodowanych,

f)    posiadać umocowanie/ulokowanie w procesach ogólnej/globalnej zmiany dążeń społecznych⁶.

1

¹ Metaforą mgły można posłużyć się w sytuacji działań mało wyraźnych, mało klarownych, bez jasnego celu.

'■ Niedopracowanie jest widoczne w zmianach poglądów Pani Minister na kluczową kwestię dla reformy, jaką jest włączenie dzieci 6-letnich do szkoły.

2

Znane są ze spotkań zachowania odrzucające inne, krytyczne spojrzenia na pomysły MEN, igno

3

rowanie głosu środowiska akademickiego, nauczycielskiego, przedstawicieli samorządów terytorial

4

nych i rodziców w tej sprawie.

5

   Do dziś nie wiemy, kto był w składzie różnych zespołów problemowych.

6

   Zob. prace R. Schulza. D. Rusakowskiej, K. Szmidta, A Radziewicza-Winnickiego i innych na temat warunków innowacji/innowacyjności. Warto także zapoznać się z: J. Kozielecki, Człowiek innowacyjny. Warszawa 1998.