16906 ScannedImage 81

84 Rozdział II. Postacie sacrum

Elkin pisząc o sztuce pierwotnych mieszkańców Australii wyróżnia takie centra kultowe na południowym wschodzie (Nowa Południowa Walia), jak: galerie w okolicach Port Jackson nad Hawkesbuiy River i na północ od Broken Hill, oraz w północnym Kimberley i centralnej Ziemi Amhema. Natomiast poza Ayers Rock nie spotyka się ich na pustynnym obszarze zachodnim.

Najbardziej znanym australijskim krajobrazem sakralnym związanym z rytuałami totemicznymi jest Ayers Rock (ang. „Stara Skała”)⁸⁹, święta skała Australijczyków z plemienia Loritja i Pitjanjara, zwana przez nich Ulura bądź Oolra. Jest to potężny płaskowyż zbudowany z czerwonej skały kambryjskiej liczącej ponad 12 km obwodu (2,5 x 1,5 km) o ostrych urwiskach, wysoki na 350-500 m, stojący samotnie pośrodku równiny nad jez. Amadeus (Terytorium Północne). Zgodnie z wierzeniami stanowi centrum, ku któremu ściągali przodkowie totemiczni, by tam walczyć ze sobą, ginąć i znikać. Główny mit dotyczy sporu pomiędzy Windulka (ludzi Ziarna Mulga z Kikingura), oraz Kunia (Wężami Dywanowymi) i Mała (Szczurami workowatymi). Windulka urządzili ceremonię inicjacji młodzieży i wysłali ptaka Panpan-palanę (Dzwonecznika), by zaprosił wszystkich sąsiadów. Kunia i Mała zapowiedzieli swoje przybycie. Jednak kiedy Kunia po drodze zatrzymali się nad sadzawką Uluru w miejscu, gdzie później wyłoniła się Ayers Rock, spotkali tam kobiety — Śpiące Jaszczurki. Poślubiwszy je zapomnieli o obietnicy i zaprzestali wędrówki. Mała zaś zorganizowali własne ceremonie. Obrażeni Windulka namówili swych sąsiadów, Jadowite Węże Liru do zaatakowania wiarołomnych przodków. W wyniku walki wódz Jadowitych Węży Kutidżilda stracił nos, lecz pokonał wrogów z pomocą czarodziejskiego stworzenia Kulpunja. Zużył jednak tyle czarodziejskiej mocy, że wyczerpało to kreacyjne możliwości Czasu Snu, a jako ostatni ich efekt z ziemi wynurzyła się Ayers Rock. Każdy jej element: wodospad, kałuża, jaskinia czy wyżłobienie jest pamiątką działań przodków: południowo-wschodnia część — Jadowitych, południowo-zachodnia — niejadowitych Węży (Dywanowych), północna — Szczurów Workowatych, a północno-zachodnia pomniejszych klanów. Tam też poszczególne klany rozkładają się w czasie świąt; należące do fratrii Słońca od północy, fratrii Cienia od południa. W jaskiniach odbywają się ceremonie inicjacyjne dwóch cykli rytualnych: od północy Kerungera (por. Kurangara), od południa Aran-gulta (por. Aranda Arungkultd), zaś całą skałę pokrywają rysunki wyobrażające dokonania przodków i samych artystów, odnawiane co roku. W jednej z jaskiń występują przewodzące właściwości akustyczne. W całym kompleksie jest 38 punktów związanych z rytuałami i mającymi swoje wyjaśnienie mityczne. Zgodnie z tradycją w wąwozie Mutitjilda u stóp Uluru śpi także Tęczowy Wąż Wanambi.

Spośród innych miejsc sakralnych warto wspomnieć wizerunek Jarapiri „Wielkiego Węża” na skale w Ngama(Pustynia Centralna), który jest odbiciem i wcieleniem Tęczowego Węża tego rejonu. Zgodnie z mitem Jarapiri wyłonił się ze skały Winbaraku i przepełznął do jaskini w Jukuita na pustyni Tanami. Pomagały mu

⁸⁹ Por. W. E. H a r n e y: Ritual and Behaviour at Ayers Rock, „Oceania” 1960, nr 1; Ch. P. Mountford: Brown Men and Red Sand, Journeys in Wild Australia, Melbourne 1962.