16952 img094 (7)

Jurgen Habermas

obrębie zadania działalności państwa ukazują się jako za- i dania techniczne. Nowa polityka interwencjonizmu pań- , stwowego wymaga przeto odpolitycznienia mas ¹ ludności. Wykluczenie zagadnień praktycznych pozbawia funkcji publiczne życie polityczne. Z drugiej strony instytucjonalne ramy społeczeństwa pozostają nadal od- I dzielone od systemów działania celowego. Ich organiza- ] cja jest tak jak_ przedtem zagadnieniem praktyki | *#lązanej z komunikacją, a nie tylko — zawsze naukowo > kierowanej — techniki. Wyłączenie praktyki, zjawisko sprzęgnięte z nową formą panowania politycznego, nie jest więc bynajmniej sprawą samą przez się oczywistą. Programowanie kompensacyjne, które uprawomocnia panowanie, nie zaspakaja decydującej potrzeby '.j uprawomocnienia: jak bowiem wytłumaczyć odpolitycznienie mas tymże masom? Przez fakt, że technika i nauka przejmują także rolę ideologii, mógłby odpowiedzieć ^: Marcuse.

VI

Począwszy od końca XIX w. występuje z coraz większą siłą druga tendencja rozwojowa, charakterystyczna dla późnego kapitalizmu: unaukowienie techniki. W kapitalizmie zawsze istniał instytucjonalny nacisk na zwiększanie wydajności pracy przez stosowanie no wych technik. Ale innowacje uzależnione były od sp<> radycznych wynalazków, które — choć zapewne pobu dzane przez stan gospodarki — zachowywały jednak spontaniczny, naturalny charakter. Sytuacja zmieniła się o tyle, że rozwój techniczny został zwrotnie sprzężony

Technika i nauka jako „ideologia”

z postępem nowoczesnej nauki. Badania przemysłowe na wielką skalę łączą naukę, technikę i sposoby ich wykorzystywania w jeden zamknięty system, System ten wiąże się ponadto z badaniami prowadzonymi na zlecenie państwa, a zmierzającymi przede wszystkim do naukowego i technicznego postępu w dziedzinie militarnej. Stąd informacje kierowane są z powrotem do sfery cywilnej produkcji dóbr. W ten sposób główną siłą wytwórczą staje się nauka i technika, a tym samym odpadają warunki zastosowania Marksowskiej teorii wartości pracy. Obliczanie kapitałów inwestowanych w badania i rozwój naukowy na podstawie wartości niewykwalifikowanej (prostej) siły roboczej nie ma sensu, odkąd poci ęp naukowo-techniczny stał się niezależnym źródłem wartości dodatkowej, w stosunku do którego jedyne źródło uwzględniane przez Marksa — siła robocza bezpośrednich wytwórców — coraz bardziej traci znaczenie.¹'¹

Dopóki siły wytwórcze były wyraźnie sprzęgnięte z racjonalnymi decyzjami i instrumentalnym działaniem społecznych wytwórców, dopóty mogły uchodzić za źródło i osnących możliwości technicznego zarządu, nie mogły l>yć jednak utożsamiane z ramami instytucjonalnymi, Mlnnowiącymi ich obudowę. Wszelako wraz z instytucjonalizacją postępu naukowo-technicznego potencjał sił wytwórczych przybrał postać, która powoduje zacieranie się dualizmu pracy i wzajemnego eilil z iaływania w świadomości ludzi.

1'rawda, że społeczne interesy nadal określają kieru-in k, lunkcje i tempo postępu technicznego. Ale interesy i, cl. liniują system społeczny jako całość, pokrywają się tnie ni /. interesem zachowania systemu. Prywatna forma u vlkowania kapitału i gwarantujący lojalność mas me-. han Izm rozdziału społecznych rekompensat pozostają juko takie poza zasięgiem dyskusji. Quasi-autono-