2012 12 18 19 53

Rozwojowi i wzrostowi znaczenia osad targowych towarzyszyło zmniejszane się roli spełnianej przez podgrodzia. Ogólnie uważa się, że powstawanie osad targowych stanowiło istotną fazę rozwoju osadnictwa miejskiego na ziemiach polskich.

Rozwój ośrodków miejskich w okresie od XIII do XV wieku - miasto lokacyjne

W XIII wieku na terenach polskich zaczęły upowszechniać się nowa organizacja prawna miasta i nowe zasady jego lokacji. Władcy starali się zaludnić swoje tereny i ożywić je gospodarczo. W tym celu nadawano miastom odpowiedni status, sprowadzając jednocześnie wykwalifikowanych rzemieślników z innych krajów. Najwcześniej proces ten rozpoczął się na Śląsku, a pierwszym władcą, który realizował nową politykę urbanizacyjną, był książę wrocławski Henryk Brodaty. Dążąc do zjednoczenia ziem polskich, Henryk stał się również księciem krakowskim i wielkopolskim.

Osadnicy sprowadzani przez władcę (właściciela terenu) w celu założenia miasta otrzymywali prawo do ziemi i prawo do funkcjonowania według własnych przepisów odmiennych od tych, które obowiązywały ludność miejscową (dotyczyło to m.in. prawa do sprawowania sądów). Przepisy określające zasady zakładania i funkcjonowania miasta ogólnie nazywane były prawem niemieckim. W praktyce stosowano różne wersje prawa niemieckiego, ponieważ korzystano z różnych wzorców. Prawo miejskie przyjmowano w postaci gotowego wzorca z Magdeburga, ewentualnie z Lubeki (Wyrozumski, 1999: 198). Prawo lubeckie przyjęły niektóre ośrodki w północnej Polsce, takie jak Gdańsk, Tczew, Elbląg. Większość miast na ziemiach polskich lokowano na prawie magdeburskim. Prawo to przyjmowano bezpośrednio z Magdeburga lub za pośrednictwem innych miast, w których wprowadzono pewne modyfikacje. Najczęściej wykorzystywano akt lokacyjny Chełmna (prawo chełmińskie) lub Środy Śląskiej (prawo średzkie), stanowiące różne warianty prawa magdeburskiego. Wraz z przybyszami z Flandrii pojawił}⁷ się też lokacje na prawie flamandzkim. Prawo to przyjęła Nysa, której akt lokacyjny jako prawo nyskie został zastosowany przy lokacji kilku innych ośrodków na Śląsku¹.

M. Kulesza (2001: 145) zwraca uwagę na dominujące w literaturze europejskiej niesłuszne przekonanie, że polska sieć miast ukształtowała się dopiero w okresie lokacji w XIII i XTV wieku i były to lokacje osadników niemieckich.

1

Jak wskazuje R. Eysmontt (2009; 447), wśród miast śląskich jedynie w przypadku Kluczborka istnieje dokument, z którego bezpośrednio wynika nadanie miastu prawa flamandzkiego.