2009 12 12;39;10

Język Polski w Szkole IV-VI” R. X, nr 3

bądź liter (np.: p i b) lub kończących się na daną literę, liczbę wyrazów n-sy-labowych bądź n-literowych; może także zostać poproszony o policzenie sylab w wyrazie czy zdań w akapicie.

Poziom semantyczny związany jest z rozumieniem znaczeń odczytywanych wyrazów, zarówno ich sensu podstawowego, jak i kontekstowego’. Obejmuje rozumienie i interpretowanie jednostek myślowych w układzie ciągle wzrastającym: poszczególnych wyrazów, zwrotów, zdań, wzajemnych stosunków pomiędzy wyrazami i grupami wyrazów wewnątrz zwrotu lub zdania, fragmentów tekstu, relacji między poszczególnymi fragmentami tekstu, wreszcie całego tekstu⁴. Warunkiem realizacji tego poziomu jest znajomość leksyki i norm gramatycznych języka. Do tego poziomu nawiązują pytania o rozumienie pojęć, słów (w tym słów wieloznacznych — wskazywanie znaczenia, w którym słowo zostało użyte w tekście), związków frazeologicznych (podawanie definicji realnoznaczeniowych, synonimicznych, antonimicznych), dotyczące konkretnych grup słów, polegające na przekształcaniu zdań lub istotnych fragmentów tekstu, na przykład podsumowania (powiedz/zapisz to samo inaczej, używając innych konstrukcji składniowych i innych słów).

Poziom receptywny oznacza świadome wykorzystywanie nabytej umiejętności czytania w sposób funkcjonalny. Czytamy wówczas po to, by zdobyć pewne inlormacje, wiadomości, by ustalić poszczególne lakty i poglądy. Jest to czytanie dla uczenia się: przyjęcie, zrozumienie i nauczenie się tego, co autor chciał przekazać w swoim tekście. Umiejętności związane z poziomem receptywnym badają pytania o fakty, o treści najważniejsze, o informacje bezpośrednio zawarte w tekście (także w podpisach pod mapami, tabelami, w przypisach). Wymagają zatem od ucznia jedynie odtworzenia treści, dosłownego odczytania tekstu.

Celem czytania krytycznego jest natomiast ocena wiarygodności informacji zawartych w tekście. Obejmuje ono poszukiwanie ważnych materiałów, ocenę przedstawionych danych, odnalezienie źródeł, na jakie autor się powołuje, porównanie stopnia wiarygodności tych źródeł oraz syntezę spostrzeżeń i faktów uzyskanych w czasie czytania⁵, wymaga od osoby czytającej umiejętności sformułowania własnej opinii, wniosków, ustosunkowania się na przykład do

³    Czytanie kontekstowe polega na odczytywaniu znaczenia słowa nieznanego z uwzględnieniem kontekstu, w jakim ono się znalazło, na podstawie analizy treści zdania lub grupy zdań. Uczeń może, na przykład nie znać słowa: ‘karbunkuły. Nie poda jego znaczenia, jeżeli usłyszy to słowo w izolacji. Natomiast po przeczytaniu zdania: Bransoletkę zdobiły karbunkuły rzadkiego blasku o pięknej ciemnoczerwonej barwie, imitującej rubiny, powinien zorientować się, że karbunkuły' to ciemnoczerwone kamienie półszlachetne, wykorzystywane do wyrobu biżuterii. Por. R. Pawłowska: Metodyku ćwiczeń w czytaniu. Gdańsk 2002, s. 100-103.

⁴    E. Malmcpiist, Nauka czytania w szkole podstawowej. Warszawa 1982, s.35. ^s Tamże, s. 189.

Zapraszamy na naszą stronę www.wydped.com.pl

24

_Od fascynacji do -metody - biiżtj metody

języka tekstu, stylu tekstu, wykonania rozmaitych działań na tekście z zastosowaniem posiadanej wiedzy, przede wszystkim z zakresu nauki o języku (np. określenie użytych środków językowych i ich funkcji). Rozumienie tekstu na poziomie krytycznym jest uzależnione od intensywnej działalności asocjacyjnej i przetwarzającej czytającego, opartej na jego doświadczeniach i konkretnej wiedzy, od uczuciowego zaangażowania i zainteresowania treścią tego, co się czyta, wreszcie od organizacji materiału w taki sposób, aby mógł zostać on w sposób celowy wykorzystany.

Krytyczna ocena przeczytanego tekstu powinna być punktem wyjścia dla procesu twórczego oraz dla zastosowania zdobytych informacji w praktyce. Pytania i polecenia swoim zakresem nawiązujące do tego poziomu wymagają samodzielnego, logicznego myślenia, wykorzystania wiadomości zdobytych w trakcie dotychczasowej edukacji polonistycznej. Od ucznia oczekuje się podania określonych informacji o tekście. Może zatem zostać poproszony na przykład o odróżnienie informacji od opinii, informacji od komentarza, o ustosunkowanie się (ocena, wartościowanie) do przedstawionych treści,

0    określ cnie funkcji użytych w tekście środków językowych, określenie funkcji czytanego tekstu, jego gatunku i wskazanie wyznaczników gatunkowych.

Czytanie twórcze (kreatywne) należy uznać za najwyższą formę czytania. Wykracza ono, bowiem poza percepcję i zrozumienie, wymaga często fantazji

1    asocjacji myśli, umiejętności porównań i syntez. Oznacza, że na podstawie przeczytanego tekstu wysnujemy nowe idee, zaczerpniemy pomysły do nowej działalności, ujrzymy i odkryjemy nowe problemy, postawimy nowe pytania i dojdziemy do odkrycia nowych myśli i uczuć⁶, będziemy przetwarzać dane, rozwijać zawarte w tekście myśli, wyjaśniać je, uzasadniać, porównywać. Uczeń ma więc za zadanie wykorzystać to, co przeczytał, a także wyrazić swoją opinię na temat przeczytanego tekstu. Czytanie kreatywne może przyjąć postać czytania dywergencyjnego bądź czytania konwergencyjnego.

Przy konwergencyjnym czytaniu twórczym wykorzystujemy wiedzę i doświadczenie autora wraz z naszymi wiadomościami, aby uzyskać istniejącą już odpowiedź na poruszane zagadnienie. Przy czytaniu dywergencyjnym idee autora są asumptem dla nowych koncepcji, nowej działalności. Ten typ czytania wymaga uwolnienia się od ograniczeń, jakie narzuca nam myślenie konwencjonalne i konwencjonalna wiedza, wyzbycia się przyzwyczajeń intelektualnych⁷. Zarówno konwergencyjne, jak i dywergencyjne czytanie twór-

* F. Malmquisr, Nauka czytanias. 19.

Tanr/c, s. 185.

I

Ztipraszamy na naszą stronę www.wydped.coin.pl

25