21145 P1010944

chrześcijańską. Stad na tle procesu sakralizacji monarchy, wyraźnie inspirowanego przez duchowieństwo, mo-iemy od caaau do czasu dostrzec dążenie włada duchownych do chociaż częściowego ograniczenia tego procesu.

Dążność ta może być realizowana na planie wyłącz-nte semiotycznym, niejako te swej iatoty. Liczno przy-Mady zacytowaliśmy już powyżej. Metropolita Filarat Drozdow wypowiadał się bardzo negatywnie o trądy* oji nazywania monarchy „Chrystusem’¹, wyraźnie bo-jąc się możliwości utożsamienia cesarza s Królem niebieskim (por. rozdz. II, 1.3). Protestował także przeciwko procesjonalnemu obchodzeniu posągu Piotra I (Fiłariet, 1885—1808. IIV. s. 332—333; Żywow 1 Uspienski. 1984, s. 229—230), jak również przeciw temu, żeby herb cesarski podtrzymywali na obrazach archaniołowie Michał i Gabriel, twierdząc, że widzi w tym „podporządkowanie świętości idei państwowej” (Fiłariet, 1883—1888, IV, s. 78). Nie mniej charakterystyczne jest i to, że zacytowane już (rozdz. II, 1.3.1) prze-mówienie protojereja Joanna Lewandy do imperatora Aleksandra I, w którym powiedział, że widzi on w cesarzu anioła, Chrystusa i Boga, po pięćdziesięciu latach (w 1850 roku) zostaje usunięte przez cenzurę duchowną w nowym wydaniu kazań Lewandy jako „odchodzące od prawdy i zbliżające się do fałszu” (Kotowicz, 1909, i. 466). Cenzura duchowna nie akceptuje też oficjum na „dni uroczyste”, zaproponowanego przez Haiumowskiego (o czym już mówiliśmy, rozdz.

II,    z. 2.5), i od czasu do czasu usuwa różne wyrażenia świadczące o kulcie cesarza (por. Kotowicz, 1909, s. 84, 441, 442, 465). Metropolita Filaret 5 marca 1856 roku napisał do archlmandryty Antoniego, namiestnika Ławry Trójcy Świętej i św. Sergiusza: „Czcigodny profesor Szewyriew nie zawahał się porównać wysadzenie Sewastopola z trzęsieniem ziemi podczas mąki Chrystusa. Jakież tu pomieszanie pojęć I A jeżeli użyć hebrajskiego zwrotu, to należy powiedzieć: Jakiż to Babilon, nie tylko na Zachodzie, ale 1 u nas” (Fiłariet,

III,    t. 392). Charakterystyczna jest też reakcja Filareta na Roaytk o vontifi«Jcti§ Teofana Prokopowicza, z którym metropolita zapoznał aię po raz pierwazy dopiero

w 1840 roku. W raporcie do synodu Filar et napisał: .„książka [•••] stanowi coś niezwykłego już przez sam ifakti to ją w ogóle napisano. Ona stawia razem pogańskiego pontlfeksa i chrześcijańskiego biskupa, a o pontlfeksle pogańskim mówi szczegółowiej i precyzyjniej niż o biskupie chrześcijańskim. Niekiedy o pogańskim pontifeksie mówi po chrześcijańsku, jak na prtykład — pontifeks Trajan błogosławi (k. 7), niekiedy zaś o biskupie chrześcijańskim mówi w sposób pogański, na przykład — mogą władcy z wać lis biskupami ludu, ponieważ słynny poeta Homer Hektora Trojańczyka władcę nasywał biskupem (k. 13)" (Fiłariet, 1883— —1888, III, s. 311). Właśnie tak rozumiano barokową mitologię w połowie XIX wieku.

Wszystkie te przypadki odnoszą się do sfery języka lub ogólnie — do semiotyki zachowania. Jednakże inajdują dla siebie odpowiedniki w próbach ograniczenia sakralizacji monarchy jako takiej. W tym sensie interesująca jest pozycja metropolity Filareta. Kiedy w 1835 roku Mikołaj I mianował następcę tronu Aleksandra Mikołaj ewicza (przyszłego Aleksandra II) członkiem synodu, metropolita Filaret (wraz z Innymi biskupami) protestował przeciwko tej nominacji (Smo-lltsch, 1964, s. 164) i spotka wszy następcę tronu zapytał go, kiedy otrzymał święcenia, podkreślając tym samym, że następca tronu jest człowiekiem świeckim i nie ma charyzmy dającej prawo członkostwa synodu (Nichols, 1979, s. 123 — zmusiło to następcę tronu do powstrzymania się od uczestniczenia w posiedzeniach synodu). Po śmierci Mikołaja I, gdy pojawiła się możliwość pewnych działań niezależnych od państwa, metropolita Filaret osiągnął ograniczenie liczby tak zwanych „dni uroczystych" oraz „dni zwycięstwa” (Fiłariet, 1885—1888, V, s. 163—184; tom uzupełń., s. 517— —618). Równocześnie w 1857 roku Filaret skierował do oberprokuratora synodu notatkę O nieobchodimosti tokraszczinija toostnossunij wysoczajszych imion Au>-gustiśjsMśj Familii pri bogosłuitnijach, w której wskazywał na tradycję grecką 1 staroruską; zaproponowana przez Filareta skrócona forma wspominania imion rodziny cesarskiej podczas nabożeństw została zaak-1U