21164 img932

nic za homonimię językową, 'precyzyjnie wyodrębniając dane kategorie gramatyczne²¹ oraz leksemy.

Ów związek z tradycją językową powoduje, iż•. JP jest z reguły bardziej diachroniczny, nasycony elementami archaicznymi bądź wychodzącymi w JM z użycia. Cechą charakterystyczną jest np. zachowanie w JP wielu wskaźników zespolenia (np. albowiem, lecz, wszelako, przeto, jednakże, iż, lub, aczkolwiek itp.).

Równocześnie jednak jest JP odmianą wchłaniającą szybko wiele innowacji w zakresie słownictwa oraz struktur stylistyczno-składnio-wycth, odmianą tworzącą ciągle nowe konwencje stylistyczne, szczególnie na obszarach literatury i form z nią spokrewnionych.

Można więc powiedzieć ogólnie (rzecz wymaga dokładnych badań), iż JP jest bardziej 'diachroniczny w sferze form gramatycznych i niektórych kręgów leksykalnych, wykazuje jednak w niektórych odmianach stylowych większy od JM dynamizm i otwartość w zakresie składni i słownictwa, a zarazem większy repertuar i funkcjonalne zróżnicowanie tych warstw językowych.

Ostatnie badania socjolingwistyczne podnoszą jako cechę znamienną JM funkcjonującego w kontakach indywidualnych i lokalnych wysoki stopień wariantywności językowej²². Ujawia się ona zarówno w przekroju języka danych grup i środowisk społecznych, szczególnie miejskich, jak też w obrębie jednostkowych wypowiedzi. Liczba wariantów maleje na szczeblu ogólnych kontaktów językowych, a wiele ich typów niknie zupełnie. Ponieważ, jak pisze W. Lubas, ,,przekaz pisany jest wytworem typu ogólnonarodowego, mówiony zaś przeciwnie, indywidualnego i lokalnego”²*, wariantywność wydaje się stanowić jedną z głównych cech JM.    ^v

Sądzę jednak, aż wysoki stopień wariantywności JM dotyczy przede wszystkim wariantów fonetycznych, morfologicznych i niektórych struktur składniowych (ściślej fleksyjno-składniowych), a więc niższych hierarchii języka, natomiast wariantywność maleje w zakresie hierarchii wyższych. Odwrotnie ma się rzecz w JP. Przekaz pisany eliminuje niejako z góry na skutek 'istnienia sztywnych norm ortograficznych wiele wariantów fonetycznych, ogranicza też warianty gramatyczne, zachowując niektóre synonimiczne formy (np. archaiczne końcówki). Co się tyczy słownictwa, to język potoczny (typowa odmiana JM) rozbudowu-

²¹    Por. np. formy: 1. os. 1. p. cz. ter. piszą i 3. os. 1. p. pisze, które w wymowie potocznej zlewają się w jedną postać: pisze na skutek denazalizacji wygłosowego ę.

²²    Idzie tu zwłaszcza o liczne prace W. Lubasia, w części zebrane w jego książce Społeczne uwarunkowania współczesnej polszczyzny. Kraków 1979.

²³    Tamże, s. 148.

48