216

216 17. Fizykttlizn

ne przekonanie, że owe postulaty są spełnione, musimy uczynić nieusprawiedliwiony krok polegający na przypisaniu treści tego przekonania pewnego wyjściowego stopnia prawdopodobieństwa. Z chwilą gdy ten wstępny krok zostanie już zrobiony, możemy wykorzystać zaobserwowane własności przysługujące czuciom. by uzyskać wysoce prawdopodobne wmioski dotyczące charakteru przedmiotów fizycznych. Nie jesteśmy uprawnieni do tego. by przyjmować założenie, że przedmioty fizyczne w ogólności „mają te same ostateczne cechy charakterystyczne. co czucia, za pośrednictwem których się manifestują”, możemy jednak wyprowadzić wysoce prawdopodobny wniosek, jakie ostateczne własności przestrzenne istotnie im przysługują w różnych konkretnych okolicznościach, w których są postrzegane, uwzględniając naturę i korelacje odpowiednich e/uć; możemy również przeprowadzać mniej pewne wnioskowania dotyczące „mikroskopowej struktury i ruchów- cząstek mikroskopijnych” jakiegoś przedmiotu fizycznego. Nie mamy natomiast prawa wyprowadzać wniosku, że przedmiotom fizycznym w sensie dosłownym przysługują, nawet w możliwej do określenia formie, zmysłowe jakości czuć. takie jak barwy, dźwięki, smaki i zapachy. Możemy co najwyżej wyprowadzić wniosek, żc pozostają one względem tych jakości w pewnej relacji przyczynowej⁴.

Można tu dostrzec wyraźne podobieństwo do Locke’owakiego rozróżnienia jakości pierwotnych i wtórnych, jakkolwiek Broad jasno formułuje tezę. iż podobieństwo między tym. co Locke nazywa ideami jakości pierwotnych, a ich odpowiednikami polega tylko na tym, iż wspólnie posiadają własności czasoprzestrzenne, a nic na ścisłym odpowiadaniu formom, jakie przyjmują te własności. Obaj zgodnie twierdzą, że przedmioty zewnętrzne są przyczynami swoich zjawisk, niezależnie od tego. czy będziemy je nazywać czuciami czy ideami, ale Broad przywiązuje większą wagę do tezy. że owa pr/\ czynów ość nie jest bezpośrednia. „Nie wolno sądzie”, mówi. ..żc kształt, rozmiar, położenie przestrzenne i czasowe, lub jakości zmysłowe czucia, za pośrednictwem którego manifestuje się pewien przedmiot fizyczny, są bezpośrednio determinowane przez ów przedmiot fizyczny lub proce-

¹ Tamże. s. 218-219 sy. które w nim zachodzą. Przeciwnie, niezależny, konieczny i wystarczający warunek wszystkich tych własności c/ucia leży w granicach obszaru zajmowanego prze/ ciało postrzegającego. Przedmiot i procesy w nim zachodzące są w najlepszym razie dalszymi i w sposób zależny koniecznymi warunkami czucia i jego własności”⁵.

Nie są to jedyne czynniki przyczynowe, którym Broad przypisuje odpowiedzialność za charakter naszych czuć. Sądzi on. iż. przynajmniej w niektórych przypadkach ich własności są również częściowo, pośrednio lub bezpośrednio, determinowane przez zdarzenia zachodzące w umyśle, który ożywia odpowiednie ciało. Nie wyprowadza z tego wniosku, że czucia są stanami umysłu, po części dlatego, że odróżnia czucia od ich doznawania. Mówiąc słowami Broada, jest on przekonany, że ..sytuacja pereepcyjna” zawiera z.arówno składnik subiektywny, jak obiektywny. Składnikiem obiektywnym jest pole zmysłowe, wzrokow^re lub inne. w którym dominuje jedno lub kilka czuć. Składnik subiektywny ma bardziej złożoną naturę. Opisuje się go jako ..nagromadzenie doznań cielesnych, połączonych z pewnymi swoistymi emocjami, doznaniami mięśniowymi, poczuciem znajomości, wyobrażeniami itd."⁶. Składnik mentalny nie jest /wiązany z doznawaniem czuć. które polega raczej na tym, iż wchodzą one w odpowiednią relację z całością doznań cielesnych, ale z efektami wcześniejszych doświadczeń. które skłaniają nas do przekształcania tego. co doznajemy, w poszczególne postrzeżenia, czy też. jak ujmuje to Broad, do przypisywania ujmowanemu czuciu ..pewnego swoistego odniesienia ze-wnętr/nego”⁷.

Własnością definiującą czucia nie jest to, iż są one prywatne, ale nie mogą one raczej nie mieć takiego charakteru, a to z powodu ich przyczynowej zależności od aktualnych stanów cielesnych i mentalnych obserwatorów, którzy ich doznają. Nie uważa się. by miało to uniemożliwiać wzajemne rozumienie, dlatego żc istnienie wystarczającego podobieństwa czuć. które jawią się różnym osobom, ma ujawniać się w zgodności ich zachowań. W każdym razie, mieliśmy już okazję przekonać się. iż jest to trudność, która pojawia się W’ każdej

⁵ Tamże. s 21‘Z

* Tamże. $. 219-220.

Tamże.