22

O społeczeństwie politycznym bądź obywatelskim 227

by był władny orzekać sprawiedliwie i bezstronnie, od którego można by oczekiwać pomocy, naprawienia wyrządzonych krzywd, szkód i dolegliwości doznanych ze strony księcia bądź wyrządzonych na jego rozkaz. Taki człowiek, jakkolwiek różnie może być tytułowany, carem czy wielkim dożył, bardziej tkwi w stanie natury wobec pozostających pod jego panowaniem niż wobec reszty ludzkości. Gdziekolwiek dwóch ludzi nie posiada ustanowionych praw ani wspólnego dla nich sędziego, do którego ziemskich wyroków można by się odwołać w celu rozstrzygnięcia nieporozumień co do przysługujących im uprawnień, tam pozostają oni nadal w stanie natury wraz ze wszystkimi jego niedogodnościami* z jedną tylko fatalną różnicą dla poddanego, czy raczej niewolnika absolutnego księcia: w zwykłym stanie natury dysponuje on dopóty wolnością sądu o swych uprawnieniach, dopóki posiada moc zachowania tego uprawnienia. Teraz natomiast, kiedy jego własność została naruszona na mocy woli bądź rozkazu monarchy, nie ma on nie tylko żadnych możliwości odwołania śię, jaką powinni mieć członkowie społeczeństwa, ale i wolności sądu i obrony swych uprawnień, jak gdyby został pozbawiony wspólnego ludziom statusu istoty myślącej. Oto do czego sprowadzają się nieszczęścia i niedogodności, jakich człowiek może obawiać się ze strony tego, kto w nieograniczonym stanie natury jest zdeprawowany przez pochlebców i wyposażony we władzę.

§ 92. Wystarczy, by ten, kto sądzi, iż władca absolutna ^aos^cr^ęd^a rozlewu krwi czy prowadzi do okiełznania nikczem-ftości natury ludzkiej, zapoznał się z historią obecnego bądź jakiegoś innego stulecia, by przekonać się o czymś zupełnie przeciwnym. Ten, kto byłby zuchwały i niebezpieczny gdzieś W lasach Ameryki, nie byłby prawdopodobnie dużo lepszy na tronie, gdzie nauka i religia wynalazłyby coś na usprawiedliwienie tego wszystkiego, co wyrządziłby on swym poddanym, ;’Ijl mieczem uciszyłby on wszystkich tych, którzy mieliby iftiiałość to kwestionować. Co oznacza opieka absolutnej monar-'%bii, jaki rodzaj patronatu sprawują nad swymi krajami tacy ’ ItSiążęta, w jakim stopniu zapewniają oni szczęście i bezpieczeństwo społeczeństwa obywatelskiego, łatwo może prze-' 'konać się ten, kto śledził ostatnie wydarzenia na Cejlonie⁴, fdzie właśnie taki rodzaj rządu osiągnął perfekcję.

S 93- Rzeczywiście, w monarchiach absolutnych, tak jak w innych formach rządów, poddani mają możliwość odwołania się do postanowień prawa oraz sędziów, którzy rozstrzygają spory i powstrzymują gwałty, jakie oni mogą sobie zadawać. Każdy WZnaje to jako konieczne i jest przekonany, że ten, kto by ich ^pozbawił tych możliwości, musiałby zostać potraktowany jako deklarowany wróg społeczeństwa i rodzaju ludzkiego. Ale