24591 P1030940

178

178

[42(1

JAN BIAŁOSTOCKI

z szukającym piękna, harmonii i dramatycznej ekspresji smakiem (juattp^ I centa i cinąuecenta. Okres czasu, którego zabytki znano i podziwiano, t₀ 1 zaledwie schyłek wielkiej sztuki antycznej: późne cesarstwo i hellenizm I Ilość zabytków była jednak wielka. Można się domyślać, że renesans cho$ i uboższy o dzieła później odkryte, bogatszy był jednak o te, które znisz- 1 czały, spłonęły, uległy destrukcyjnemu działaniu atmosfery. Dopiero nie- I dawno podjęto pracowitą próbę dokładnego ustalenia, jakie istotnie dzieła I były wówczas znane (spis dzieł sztuki starożytnej znanych artystom renesansu opracowywany jest przez Instytut Warburga w Londynie, przedsięwzięcie to nie jest jednak ukończone). Nie wiemy dotąd jakie zabytki malarstwa starożytnego znane były malarzom renesansu; najnowsza teoria głosi, że nawet gatunek martwej natury odziedziczyła sztuka euro- i pejska z tradycji antycznych malowideł.

W dziedzinie badań archeologicznych ważnym wydarzeniem były |

podróże, jakie Cyriak z Ankony przedsiębrał od roku 1424 na terenie Grecji i Bliskiego Wschodu. W roku 1414 odkryto rękopis Witruwiusza (opublikowany drukiem 1485), którego poglądy miały duże znaczenie dla renesansowej teorii architektury (Witruwiusz znany był wprawdzie uczonym wczesnego i późnego średniowiecza, lecz poglądy jego nie miały oczywiście wpływu na praktykę architektoniczną). Nie tyle zresztą ważne było przyjęcie tych zasad, które Witruwiusz podawał, ile raczej istotny był, związany z jego popularnością, triumf koncepcji naukowego stosunku do budownictwa. Wtedy właśnie wykształciła się koncepcja teorii architektury jako nauki, której przedmiotem jest poznanie jedynych, obiektywnych rzekomo praw i proporcji rządzących architekturą. Koncepcja ta miała nie opuścić budownictwa europejskiego aż do XIX wieku i być jednym z najistotniejszych komponentów kultury artystycznej, pochodzącym z tradycji antycznej. Z koncepcją tą łączy się przekonanie, że architektura starożytna posunęła się najdalej na drodze obiektywnego poznania praw architektury i że przez jej osiągnięcia prowadzi droga do owych rzekomo jedynych i prawdziwych rozwiązań twórczych.

Wiele sprzyjało sławie, popularności i ochronie zabytków antycznych: prowadziło się wykopaliska, kolekcjonowało antyki (Lorenzo ]

Paweł II, Sykstus IV), wykorzystywało się ich walory archeok w sztuce, aby możliwie najdoskonalej zespolić temat antyczny z antyczną (Mantegna, Triumf Cezara, Hamptan Court), podejmow wydawnictwa o dawnej chwale Rzymu (Flavio Biondo, Romae insta libri tret), prowadziło się badania i pomiary (Fra Giooondo), projekt nawet rekonstrukcję starożytnego Rzymu (Cyriak z Ankony). Ale cześnie zniszczenie zabytków postępowało dalej. Marmurów nadal uż do wypalania wapna, rozbierano resztki budowli, aby stworzyć n dla nowych budynków.