24990 symbol019

38

ny. Wiąże się on bowiem z koniecznością uwzględnienia stopnia powszechności motywów oraz specyfiki przedmiotów zdobionych.

W grupie wschodniej KPL badany ornament związany jest chronologicznie z fazą wiórecką, odpowiadającą fazie baalber-skiej w grupie południowej oraz III okresowi wczesnego neolitu Danii (Gurba 1989, 222) . Na terenie Kujaw zjawisko to synchronizowane jest z horyzontem klasycznopucharowym, zaś dla ziemi chełmińskiej rozpowszechnienie motywów zygzakowatych stwierdzono w II i przede wszystkim III fazie rozwojowej lokalnej grupy KPL (synchronicznie: fazy IIIB-IV-V na Kujawach) (Kukawka, Warzykow-ska 1987, 93-98). W przybliżonej chronologii bezwzględnej okresy powyższe obejmują lata 3500/3400-2700/2600 B.C. (Cofta-Broniew-ska, Kosko 1982, 13).

Około 3000 lat p.n.e. formuje się na Niżu Polskim KAK. Na jej powstanie złożyły się elementy miejscowych tradycji mezoli-tycznych, silne wpływy grupy wschodniej KPL oraz substrat populacji późnowstęgowych (Gurba 1989, 243). Od I fazy rozwojowej, tzw, bezsznurowej (ok. 3000-2700/2600 p.n.e.), do II/III A (ok. 2700/ /2600-2200 p.n.e.), stopniowo wzrasta bogactwo elementów zdobniczych i skomplikowanie wątków ornamentacyjnych na naczyniach KAK (Cofta-Broniewska, Kośko 1982, 86, ryc. 33). Obok festonów, wiszących trójkątów, guzków, słupków etc. występują również horyzontalne motywy falisto-zygżakowate. Są one ryte (Gurba 1989, 248, ryc. 4), plastyczno-wypukłe (Cofta-Broniewska, Kośko 1982, 86, ryc. 33) oraz odciskane sznurem (Nosek 1967, np. 105, ryc. 52) . Klasyczny podział rozwoju KAK na dwa okresy: bezsznurowy (I) i sznurowy (II), wprowadzony przez L. Kozłowskiego i J. Kos-trzewskiego (Kozłowski 1921, 32 n.; Kostrzewski 1948, 147-152) nie obejmuje, jak zauważamy, interfazowości falistych motywów zdobniczych.

Istnienie tego typu ornamentyki związane jest również z KCS, współczesną schyłkowym fazom KPL oraz środkowemu i późnemt okresowi rozwoju KAK (ok. 2500-1800 p.n.e.) (Kempisty 1989, 300)• Znaleziska horyzontu ogólnoeuropejskiego KCS z Niżu Polskiej należą do nielicznych. Znamy jednak przykłady stosowania motywó' zygzakowatych w tym okresie m.in. z obszaru wschodnich Niemi®^c (Krzak 1980,    42, ryc. 7 b). Z horyzontu środkowoeuropejskie#

pochodzi znacznie więcej materiałów, łączących się z rozwojem # badanym terenie k. rzucewskiej oraz grupy nadodrzańskiej KC* (Kempisty 1989, 268; Kostrzewski 1966, 25).

Szczególnie k. rzucewska dostarcza przykłady stosowania w zdobnictwie ceramiki motywów horyzontalnych zygzaków. Występują one obok powszechnych jodełek, kreskowanych trójkątów czy też półkolistych festonów. Rzadziej wykonywano je techniką rycia, częściej natomiast za pomocą odcisków sznura (Kostrzewski 1966, 31) . Technika ta dominuje także w południowych grupach kręgu sznurowego, szczególnie zaś w k. złockiej. Wykracza ona terytorialnie poza zakres naszej pracy, jednakże wspomnieć należy, iż w tym synkretycznym ugrupowaniu (wpływy KPL, KAK, KCP oraz horyzontu środkowoeuropejskiego KCS) obserwujemy bogactwo motywów falistych, umieszczanych na wszystkich typach naczyń (Kempisty 1989, 288-293).

W okresie neolitu motyw linii zygzakowatej zdobi również nieliczne narzędzia rąbiące. Umieszczano go na obuchu kamiennych lub miedzianych siekier i toporów, równolegle do ostrza. Narzędzia o takiej ornamentyce znane są z Pomorza i Wielkopolski w KPL oraz KCS (Bąbel 1980, 23, ryc. 6).

Począwszy od wczesnej epoki brązu w dekoracji ceramiki i wyrobów metalowych niemalże powszechnie dominuje styl geometryczny (Gedl 1989, 483) . W I OEB, według chronologii J. Kostrzew-skiego (Jażdżewski 1981, 291) , występuje on w zespołach kultur unietyckiej, grobsko-śmiardowskiej oraz iwieńskiej. Geometryzo-wanymi zygzakami szczególnie licznie zdobiono starounietyckie naczynia na Dolnym Śląsku (brzuśce dzbanków i kubków uchatych) (Sarnowska 1969, 44, ryc. 4). W fazie klasycznounietyckiej (II połowa I OEB) naczynia pochodzące ze stanowisk wielkopolskich zdobione są oszczędnie (nakłucia, pojedyncze listwy plastyczne, ornament paznokciowy), zaś nie spotykamy tu ornamentów falistych ani zygzakowatych (Gedl 1989, 416-418).

Kultury wczesnobrązowe Polski północno-zachodniej rozwijają się w strefie objętej oddziaływaniem ośrodków unietyckich. Wpływy starounietyckie silniej zaznaczają się w k. iwieńskiej (Sarnowska 1969, 55-57), gdzie popularną formą zdobienia naczyń są poziome linie zygzakowate, umieszczane w dolnych partiach kubków i pucharków (Gedl 1989, 424-425, tab. 91). Wpływy klasy-cznounietyckie docierają w młodszej fazie I OEB na Pomorze Zachodnie. Ceramika k. grobsko-śmiardowskiej, obejmującej je swym zasięgiem, zdobiona jest plastycznymi listewkami, guzkami i rowkami, bez ornamentów zygzakowatych (Sarnowska 1969, 57-59, ryc. 11) .