39541

Wymiar etyczno-moralny wiąże się z wymiarem narracyjnym. Nie sposób bowiem wartościować siebie bez opisu swoich działań, wyborów, postaw wobec innych. Treścią oceny staje się nasza biografia i pośrednio my sami.

Poczucie jedności siebie kształtuje tożsamość siebie. Pozwala ono na ujęcie mojego życia jako całości, odrębnej biografii, w której każde doświadczenie ma określone znaczenie. Ogół sytuacji, które tworzą całość życia charakteryzuje swoista ciągłość i wzajemne powiązanie. Tym, co je łączy jestem ja, gdyż to właśnie ja je kształtuje i jestem ich podmiotem. Nie mogę więc oddzielić siebie od swojej historii.

Ricouerowska konstrukcja cogito opiera się na, postawionym w odmienny sposób problemie tożsamości podmiotu: tożsamość substancjalna ustępuje miejsca tożsamości ipse. Ricoeur postuluje takie rozwiązanie dzięki rozdzieleniu dwóch typów tożsamości: tożsamości idem oraz tożsamości ipse. „Kryterium tego rozróżnienia jest wskazanie na dwa różne sposoby, wedle których podmiot trwa w czasie, utrzymuje w czasie swoją tożsamość"⁷.

Tożsamość typu idem określana jest jako identyczność, bycie tym samym. Chodzi tu o tożsamość numeryczną oraz jakościową. Tożsamości numerycznej odpowiada „operacja identyfikacji rozumiana w sensie ponownej identyfikacji tego samego, sprawiającej, że poznać to tyle, co rozpoznać: tę samą rzecz dwa razy, n razy"⁸. Tożsamość jakościową, drugi składnik tożsamości typu idem, określona została przez Ricoeura jako krańcowe podobieństwo. Można ją również zdefiniować jako nieprzerwaną ciągłość „między pierwszym i ostatnim stadium rozwoju tego, co uznajemy za tę samą jednostkę"⁹. Model trwałości w czasie, charakterystyczny dla tożsamości Idem, można streścić w symbolicznym i opisowym wyrażeniu, jakim jest charakter. Pod tym pojęciem Ricoeur rozumie „ogół cech wyróżniających, pozwalających ponownie zidentyfikować ludzką jednostkę jako będącą tą samą"¹⁰. Charakter to zbiór trwałych skłonności, wyuczonych sposobów identyfikacji z wartościami, normami, bohaterami, w których dana osoba rozpoznaje siebie. Charakter to coś kogoś, to stałe jądro człowieka, które mimo fizycznych i psychicznych zmian, jest trwałą dyspozycją do pewnego typu zachowań.

Tożsamość typu ipse to zachowanie siebie, bycie sobą, które jest raczej czymś zadanym, aniżeli danym. Należy je pojmować na sposób dochowania słowa w obietnicy. Wzór obietnicy to wzór trwałości w czasie, ale inny zupełnie od wzoru charakteru; zakorzeniony w wierności słowu danemu komuś drugiemu. „Dochowane słowo wyraża zachowanie siebie nie dające się, w przeciwieństwie do charakteru, wpisać w wymiar czegoś w ogóle, lecz jedynie w wymiar kto?"^{1 2}. Sobą pozostaje ten, który niezależnie od zachodzących w nim zmian fizycznych i psychicznych dochowuje wierności podjętym zobowiązaniom. Zachowanie siebie, będące warunkiem tożsamości ipse, ma sens wyraźnie etyczny. Zobowiązanie jest przede wszystkim wobec drugiego człowieka. W ten sposób inność staje się warunkiem uzyskania sobości, trwałości siebie, której poszukuje Ricoeur w swych badaniach nad podmiotowością.

Dotarcie do pierwotnego bycia sobą, ujętego jako bycie świadome, skoncentrowane na ja, czyli podmiotowo zorientowane, jest niemożliwe bez doświadczenia inności. Chodzi tu zarówno o inność drugiego człowieka, jak również inność nas samych (naszego ciała i sumienia). Tożsamość jest kształtowana w odniesieniu do tego, co Jest inne. Jest tak dlatego, że właśnie wobec innego powstaje zobowiązanie. Inny wzywa nas do uznania,

1

⁷    G. Lubowicka, dz. cyt., s. 33.

⁸    P. Ricoeur, O sobie samym jako innym, przeł. B. Chełstowski, Warszawa 2003, s. 193.

⁹    P. Ricoeur. Fi/ceofia osoby, przeł. M. Frankiewicz. Kraków 199Z s. 33.

¹⁰    P. Ricoeur, O sobie... dz. cyt., s. 197.

2

   Tamże, s. 204.