Głowniowce4

i pszenicy wiąże się zarówno z postępem w zakresie acrotechniki, jak i z powszechnym zaprawianiem ziarna siewnego.

Objawy. Objawy obu głowni są podobne. Pierwsze zmiany można spostrzec już w okresie kwitnienia. Porażone kłosy wydostające się z pochew liściowych są ciemnobrunatne, a kłoski zamieniają się w ciemnobrunatny pył zarodników grzyba. Zarodniki rozsiewają się wśród kwitnącego zboża. Z porażonego kłosa pozostaje tylko goła osadka kłosowa.

Etiologia. Grzyby Ustilago nuda i U. tritici stanowią dwa odrębne gatunki, chociaż nie różnią się cechami morfologicznymi i cyklem rozwojowym. Ciemnobrunatny pył wypełniający kłosy stanowi skupienie teliospor. Są one

m

Tabela 11.4. Najczęściej występujące głownie zbóż 1 traw
Nazwa choroby i grzyba	Porażane organy rośliny żywicielskiej	Sposób zakażania	Rodzaj stosowanych zapraw nasiennych lub innych metod ochrony
Głownia pyląca jęczmienia - Ustilago nuda (Jens.) Rostr.	wszystkie części kłosa z wyjątkiem osadki	przez kwiaty	systemiczne zaprawy karboksy-nowe lub triazolowe
Głownia pyląca pszenicy -Ustilago tritici (Pers.) Rostr.	wszystkie części kłosa z wyjątkiem osadki	przez kwiaty	systemiczne zaprawy karboksy-nowe lub triazolowe
Głownia zwarta jęczmienia -Ustilago hordei (Pers.) Lagerh.	wszystkie części ziarniaków	przez kiełki	zaprawy działające powierzchniowo i zapr. systemiczne
Głownia pyląca owsa -Ustilago avenae (Pers.) Rostr.	wszystkie części kłosków	przez kwiaty, a później przez kiełki	zaprawy działające powierzchniowo i zapr. systemiczne
Głownia kukurydzy -Ustilago maydis (D.C.) Corda	młode tkanki wszystkich organów roślin	przez rosnące tkanki	metody agrotechniczne i uprawa odmian odpornych
Głownia rajgrasu wyniosłego -Ustilago perennans Rostr.	wszystkie części kłosków	przez kiełki	zaprawy działające powierzchniowo i zapr. systemiczne
Głownia smugowa traw -Ustilago striformis (West.) Niessl.	liście, pochwy liściowe, źdźbła, części kwiatów	przez kiełki, młode boczne pędy, liście i części kwiatów	można stosować zaprawy działające powierzchniowo oraz zaprawy systemiczne, lecz w praktyce stosuje się je rzadko

.V<5 L".

■

ja*-

i

-»

-yfa:-

&

^;i

cała wiecha

przez kiełki

Głownia prosa -

Sphacelotheca panici-miliacei (Pers.) Bub.

Głownia żdźbłowa żyta -Urocystis occulta (Wallr.) Rabenh.

wszystkie nadziemne części roślin

przez kiełki

zaprawy działające , powierzchniowo i zapr. systemiczne , IL.

--m

zaprawy działające f powierzchniowo i zapr. systemiczne

kuliste lub elipsoidalne, o powierzchni pokrytej małymi brodawkami. Grzyby tworzą liczne patotypy, wyodrębnione na podstawie reakcji różnych odmian jęczmienia i pszenicy na sztuczne zakażenie. Zestaw służący do identyfikowania patotypów grzyba Ustilago nuda obejmuje kilkanaście odmian jęczmienia i pszenicy. Identyfikowanie patotypów grzybów głowniowych jest trudniejsze niż patotypów rdzy lub mączniaków prawdziwych. Znacznie mniejszy jest też zakres prac hodowlanych, których celem byłoby uzyskanie odpornych odmian jęczmienia i pszenicy. Poglądy na temat liczby rozpoznanych patotypów Ustilago nuda są sprzeczne.

Cykl rozwojowy. Zimuje dikariotyczna grzybnia w tarczce (scutellum) i w zarodku ziarniaków. W rozwoju głowni zbóż na szczególną uwagę zasługuje ścisły związek pasożyta ze stożkiem wzrostu, który przez cały okres rozwoju zboża nie ulega zniszczeniu. Wzrost grzybni rozpoczyna się wraz z kiełkowaniem zbóż. Grzybnia z zarodka przerasta do kiełków, a następnie do siewek, rozwijając się międzykomórkowo i podążając za szybko rosnącym źdźbłem. Szybki wzrost zboża powoduje, że strzępki grzybni w źdźble uiegają rozerwaniu, lecz zawsze można je wykryć w kolankach źdźbła i w zawiązkach kłosa. Grzybnia pasożyta rozwija się intensywnie w czasie formowania się kłosa, opanowując i niszcząc jego tkanki, po czym rozpada się na teliospory, tworzące ciemnobrunatny pył głowni.

Zniszczenie kłosów i rozpylanie się telio-spor przypada na okres kwitnienia zdrowych roślin. Teliospory padają na otwarte kwiaty i kiełkują, tworząc czterokomórkową haploidal-ną przedgrzybnię. Po kopulacji komórek przedgrzybni rozwija się grzybnia dikariotyczna, która wnika do owocni słupka, dorasta do osłonki (intengumentum) i ośrodka (nucellus), a po 3-5 tygodniach dostaje się do tarczki oraz zarodka, w którym opanowuje część pędową, natomiast nie wnika do części korzeniowej. W dojrzewającym ziarniaku grzybnia przechodzi w fazę spoczynku i dopiero kiełkowanie ziarniaków pobudza ją do dalszego rozwoju. Grzybnia przez wiele lat pozostaje żywa w zakażonym ziarniaku.

Epidemiologia głowni pylącej jęczmienia i pszenicy. O nasileniu choroby decyduje przede wszystkim stopień zakażenia nasion. Już 1 % porażonych nasion może być przyczyną silnego zakażenia zbóż w następnym okre

sie wegetacyjnym. Głownie pylące jęczmienia i pszenicy są chorobami o dwuletnim cyklu rozwojowym. W pierwszym roku następuje pierwotne zakażenie zarodków w ziarniaku, a w drugim rozwija się właściwa choroba.

0    rozwoju epidemii głowni pylące decydują także warunki atmosferyczne, zwłaszcza ciepła i bezdeszczowa pogoda w czasie kwitnienia jęczmienia i pszenicy. Silnemu zakażeniu sprzyja przedłużające się kwitnienie zbóż. Duży wpływ na rozwój choroby ma również temperatura w okresie kiełkowania jęczmienia

1    pszenicy. Rozwój ten, zahamowany w niskiej temperaturze, tłumaczy słabsze porażenie później wysiewanego jęczmienia jarego. Wbrew pozorom zasięg przenoszenia się zarodników głowni pylących nie jest duży. W porównaniu z ogromnym zasięgiem przenoszenia się rdzy jest wręcz znikomy. Do najsilniejszych zakażeń kwiatów dochodzi w odległości 10-20 m od źródła teliospor. W odległości kilkuset metrów zagrożenie jest już bardzo małe.

Klasa Basidiomycetes -podstawkowe

Grzyby z tej klasy tworzą właściwa podstawkę, a na niej zarodniki podstawkowe i azieia się na trzy podkiasy: Pnragmobas>diomyceir dae, o podstawkach podzielonych, Holobash diomycetidae, o podstawkach jednokomórkowych oraz otwartych lub półzamkniętych owocnikach, i Gasteromycetidae, których podstawki są również jednokomórkowe, lecz owocniki są zamknięte. Patogeny roślin należą do dwóch pierwszych podklas.

Podklasa

Phragmobasidiomycetidae -złożonopodstawkowe .

Rząd Uredinales - rdzawnikowce

Rdze stanowią najliczniejszą, jednolitą grupę ścisłych pasożytów roślin, obejmującą ponad 4~ tysiące gatunków. Grzybnia rdzy, głównie * dikariotyczna i w części cyklu roi^yoioweao haploidalna, jest delikatna i przerasta przestwory międzykomórkowe tkanek żywiciela zapuszczając do komorek ssawki. Charakterystyczną cecha rdzy jest polimorfizm (wielopo-

279