6700450147

zespolonymi i uzupełniającymi się. Naród bowiem - jako określony stan rzeczywistości społecznej oraz jako pojęcie - jest dziś na ogół znany i odczuwany wraz Z całą nadbudową ideologiczną, przenikającą do świadomości społecznej. W miarę rozwoju, dorastania młodzieży, wymaga mimo to ugruntowania świadomości narodowej, która będzie jednym ze szczególnych rodzajów świadomości społecznej oraz jednym z wyjątkowo ważnych czynników integracji społecznej, skoro więc integracji, to również szczególnym elementem jednoczenia społeczeństwa, wokół zadań patriotycznych służących rozwojowi i obronie ojczyzny.¹⁷ Wydaje się zatem, że współczesna edukacja dla bezpieczeństwa powinna sprzyjać kształtowaniu narodowej więzi oraz aspiracji do zajęcia właściwego miejsca we wspólnej Europie.

Jak wskazuje Mirosław Kaliński, młodzi Polacy w XXI wieku muszą umieć w odpowiedzialny sposób wykorzystać wolność osobistą, rodzinną i polityczną. Tę szansę trzeba wspólnie zagospodarować także poprzez oddziaływania szkoły w kierunku wybijania się młodego człowieka na duchową i intelektualną niezależność. Żebyśmy mogli być w pełni Polakami w Europie, a nie tylko dla Europy.¹⁸

Jerzy Kunikowski stawia diagnozę, że edukacja realizowana w systemie oświaty nie przygotowuje wprost społeczeństwa i młodzieży do skutecznych działań i zachowań w sferze obronności.¹⁹ Z kolei Jarosław Kardas pisze: bezpieczeństwo kraju, obronność i świadomość obronna są (...) prezentowane jako wartości wprost odnoszące się do patriotyzmu i pierwszeństwa ojczyzny. Tymczasem, nawet pobieżna obserwacja współczesności wskazuje, że szczególnie młode pokolenie, mające w realnym i nierealnym zasięgu, duży sukces finansowy, przeżywa wiele rozterek i sytuacji kryzysowych, które wymagają konstruktywnego posłużenia się określonymi wartościami, na ogół odległymi od istoty edukacji obronnej. ^u Pomimo, że cytowany autor dalej formułuje tezę, że powyższa uwaga nie oznacza bynajmniej, że głoszenie wartości uwznioślających problematykę obronności, jest dzisiaj spychane na obrzeża społeczno-obywatelskiej świadomości (...) \ to analiza cytowanego tekstu pozwala stwierdzić, że owo głoszenie wartości edukacji obronnej jest w istocie marginalizowane.

Wartości przywoływane przez cytowanego autora, podlegają zmianom, których podłożem wydaje się być zmiana społecznego pojmowania państwa, oraz najważniejszych kategorii określających tożsamość obronną - suwerenności (już wywalczonej), demokracji (już doświadczonej), swobód obywatelskich (już zaznanych), wolnego rynku i konkurencji (już wymuszającej określone zachowania na rynku). Społeczny obraz państwa pod wieloma względami niewydolnego, które w nikłym stopniu odpowiada na wyzwania współczesności, którego elity w niewielkim stopniu reagują na oczekiwania społeczne, obywatel zaś, w coraz mniejszym stopniu ma realny wpływ na władzę, wydaje się przeważać nad świadomością państwa jako wspólnego dobra wszystkich obywateli.

Kluczem do budowania tożsamości obronnej wydaje się zatem akcentowanie cnót obywatelskich, utożsamianych z demokracją jako najlepszą gwarancją realizacji interesów grupowych i indywidualnych. Jak zauważa Ryszard Stępień, treść pojęcia „obywatel” i „ obywatelstwo ” w różnych epokach i kręgach kulturowych zmieniała się. Wiadomo jednak, że w strukturze obywatelskości mieści gotowość do obrony Ojczyzny i posiadanie niezbędnych umiejętności przeciwdziałania zagrożeniom. Aktualna więc jest dyskusja, której przedmiotem jest określony kształt wychowania obronnego i edukacji dla bezpieczeństwa.²² Nie kwestionując tego punktu widzenia, warto wskazać na zasadniczą trudność programowania

¹⁷    J. Kunikowski, Wiedza obronna, MON DS-W, Warszawa 2000, s. 80.

¹⁸    M. Kaliński, Przysposobienie wojskowe młodzieży szkolnej, MON Departament Społeczno-Wychowawczy, Warszawa 2000, s. 12.

¹⁹    J. Kunikowski, Wiedza obronna, cyt. wyd. s. 32.

²⁰    J. Kardas, Edukacja obronna w Polsce, MON Departament Społeczno-Wychowawczy, Warszawa 1999, s. 70

²¹    tamże.

²²    R. Stępień, Edukacja szkolna a bezpieczeństwo państwa, Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 1 wrzesień 2000.