49118

Bez względu na to jak postrzegany jest stres to wiąże się on nierozerwalnie z sytuacją trudną. Badania wykazują, że najbardziej stresogennym czynnikiem, jakiego możemy doświadczyć, jest śmierć współmałżonka. Niemal równie stresujące są: śmierć w rodzinie, choroba i urazy oraz rozwód. Różnorodność sytuacji trudnych jest duża, pomimo tego posiadają one pewne właściwości wspólne. Ceclią cliarakterystyczną dla szeregu sytuacji trudnych jest to, że stanowią one zagrożenie dla jednostki, np. dobrej opinii, zajmowanej pozycji bądź zdrowia lub życia, a więc - zagrożenie różnego rodzaju i różnego stopnia. Obszerną grupę sytuacji trudnych charakteryzuje głównie to, że zakłócają, bądź uniemożliwiają działanie zmierzające do osiągnięcia celu, jakim jest przede wszystkim zaspokojenie potrzeby lub rozwiązanie zadania. Bezpośrednią przyczyną upośledzającą efektywność działania są zwykle różnego rodzaju przeszkody charakterystyczne dla rozległej grupy sytuacji trudnych, nazywanych sytuacjami ilustracyjnymi. Przeszkodą jest zakaz, który wstrzymuje działanie skierowane na określony cel, np. zakaz rodziców, który skłania dziecko, wbrew jego chęciom, do pozostania w domu. Trudność, też o cechach przeszkody, to m.iiL niedostateczny dopływ informacji, np. ogólnych informacji, które powinien otrzymać pacjent o czekającej go operacji. Sytuacje trudne bywają również przyczyną pozbawienia człowieka cenionych wartości. Są to sytuacje deprywacji, tj. właśnie pozbawienia: miłości, opieki, posiadania cennego przedmiotu itd. Deprywacji emocjonalnej może doznawać dziecko przebywające od dłuższego czasu w sanatorium z dala od rodziców. Sytuacje trudne wyzwalają stan wzmożonej aktywizacji. Jeżeli jest on umiarkowany, to może sprzyjać sprawności działania, natomiast nadmierne pobudzenie emocjonalne uniemożliwia jakiekolwiek zorganizowane działanie i świadczy o przeciążeniu systemu regulacji zachowania.

„Stresor”, „sytuacja stresowa” oraz „sytuacja trudna” są terminami jednoznacznymi, nazwami czynników wywołujących stres, czyli stan stresu. Szukając odpowiedzi na pytanie, co stanowi o trudności określonej sytuacji, należy uwzględnić zarówno czynniki obiektywne, jak i tkwiące w podmiocie, a więc takie jak: potrzeby człowieka, cele do których zmierza, nasilenie motywacji w dążeniu do ich osiągnięcia, poziom sprawności intelektualnej, pobudliwość emocjonalną, dotychczasowe doświadczenia wyniesione z działania w sytuacjach trudnych i in. Z tym, na co wskazano, a więc z subiektywnymi uwarunkowaniami sytuacji trudnych, wiąże się ściśle to, w jaki sposób człowiek spostrzega sytuację, a również - jak ocenia siebie samego i swoje możliwości w oczekiwanej lub rozgrywającej się sytuacji.

Zagadnienie różnego postrzegania jednakowych sytuacji stresowych przez różnych ludzi wiąże się z pojęciami odporności psycliicznej, odporności na stresor i odporności na stres psychiczny, tj. stan stresu. Odporność na stresor, a więc na sytuację trudną, stresową przejawia się stosunkowo małą reaktywnością emocjonalną na zagrożenie, przeszkody i inne czynniki właściwe sytuacjom trudnym. Człowiek reaguje względnie słabym odczynem emocjonalnym, takim jak stracił, lęk lub gniew, mimo że sytuację, w której się znajduje, spostrzega jako trudną. Odporność psychiczna w drugim znaczeniu to odporność na stres. Polega ona na zdolności do zorganizowanego funkcjonowania mimo podniecenia emocjonalnego. Człowiek przeżywa podniecenie emocjonalne, doznaje strachu, lęku, gniewu lub innej emocji o znacznym nasileniu, a jednak „działa przytomnie”, skutecznie kontroluje swoje zachowanie i zmierza do realizacji obranego celu. Dowody odporności psycliicznej daje człowiek, który przeżywając silny niepokój skupia swe wysiłki na rozważnym pokonywaniu trudności, np. na systematycznym rozwiązywaniu problemów i udzielaniu odpowiedzi na egzaminacyjne pytania testowe, działając w warunkach presji czasowej i silnej konkurencji. To nastawienie zadaniowe ma doniosłe znaczenie praktyczne. Niekiedy ludzie nie mogą podjąć żadnego działania ukierunkowanego na usunięcie źródła ujemnej emocji, a jednak okazują odporność psychiczną. Dzieje się tak, gdy człowiek przeżywa sytuację, która jest trudna przede wszystkim pod względem emocjonalnym. Dowiaduje się np. o śmierci