23275 skanuj0029 (113)

4.5. Podstawy identyfikacji i waloryzacji ekosystemów

Interesujące szczeliny skalne spotyka się zarówno w Karpatach, jak i w Sudetach, zwłaszcza w Górach Stołowych. Do interesujących należą np. Szczeliny Wiatrowe na wierzchołku góry Skalista Wielka w Sudetach Wałbrzyskich, gdzie w szczelinach tufów riolitowych odbywa się cyrkulacja powietrza przez cały rok, czego efektem jest ciepły wiatr zimą, a zimny w okresie lata.

Wśród innych tworów przyrody nieożywionej zasługujących na ochronę prawną można wymienić m.in. niektóre elementy rzeźby terenu (np. wydmy, ozy¹, zagłębienia krasowe), okazy lub stanowiska paleontologiczne niezwiązane z odsłonięciami, wystąpienia skalne bez wyraźnych odsłonięć, blokowiska zboczowe oraz wyrobiska po działalności wydobywczej (Alexandrowicz i in. 1992).

Twory przyrody nieożywionej i ich skupiska lub nagromadzenia chronione są głównie w formie pomników przyrody i rezerwatów przyrody, ale podlegają także ochronie w parkach narodowych (zob. rozdz. 9).

4.5. Podstawy identyfikacji i waloryzacji ekosystemów

Termin „ekosystem” utworzył brytyjska botanik i ekolog roślin Arthur Tansley (1871— Pojęcie —1955) dla określenia funkcjonalnej jednostki przestrzennej biosfery, w której zacho- ^e^^os^^stemu dzi wymiana materii pomiędzy biocenozą (wspólnotą życiową występujących w niej roślin, zwierząt, gnybów i mikroorganizmów) a biotopem (zespołem abiotycznych warunków środowiska w danym ekosystemie, powstającym wskutek przekształcania siedliska przez biocenozę). Pojęcie to w zasadzie nie ma określonej skali przestrzennej, a podejście ekologów do tej kwestii jest silnie zróżnicowane. Na przykład, dla ekologów amerykańskich cała Puszcza Białowieska byłaby ekosystem, podczas gdy ekolodzy środkowoeuropejscy wyróżniają w jej granicach co najmniej kilka takich jednostek: boru mieszanego, lasu grądowego, świerczyny na torfie, lasu łęgowego i innych.

Chociaż definicji ekosystemu sformułowano wiele, to żadna nie została powszechnie zaakceptowana i nie znalazła zastosowania w praktyce, tj. w wyodrębnianiu ekosystemów w terenie i ich typologii (por. Tansley 1935; Alle i in. 1958; Odum 1977;

Collier i in. 1978; Ulrich 1987; Rambler, Maigulis i Fester 1989; Weiner 1999). Warto także dodać, że jako synonim pojęcia ponadpopulacyjnego układu ekologicznego spotykane są w literaturze ekologicznej inne terminy, wśród których najczęściej stosowanym w naszym kraju jest „biogeocenoza” (Sukacev i Dylis 1964).

Według W Matuszkiewicza (1974) wyznacznikiem typu ekosystemu, a także wskaźnikiem jego stanu (kondycji) jest typ i stan roślinności, na podstawie której eko-

1

Oz to wydłużony, wąski i zwykle kręty wał lub wzgórze o stromych zboczach i falistej linii grzbietowej, zbudowany z piasków i żwirów niesionych przez wody topniejącego lodowca.