30493 ScanImage030

64

Datowane na koniec I tysiąclecia groby odkryte na północno-zachodnich brzegach jeziora Ładoga, zarówno z racji swej konstrukcji, stosowanego obrządku, jak i wyposażenia, są bliskie współczesnym im pochówkom znanym z Finlandii i Estonii (S.I. Koćkurkina, 1982, s. 20-21). Aż do końca DC w. kontakty mieszkańców zlewiska Ładogi z zachodnimi sąsiadami nie były zorganizowane, lecz miały charakter dorywczy i w pewnym sensie przypadkowy. Punkty stałych spotkań przyjezdnych kupców znajdowały się w pobliżu miejsc, w których istniały skupiska ludności miejscowej, nigdy w ich centrum (S.I. Koćkurkina, 1982, s. 41). Takie koncentracje osadnictwa z metryką użytkowania w czasie między VI a IX w. zanotowano ostatnio na terenie Białoziera, w górnym dorzeczu Onegi, nad jeziorem Łacza i rzeką Szeksną oraz w środkowym dorzeczu rzeki Suchony (NA. Makarov, 1986. s. 23-32). Wśród odkrywanych tu zabytków, występują przedmioty mające swe odpowiedniki w materiałach górnowołżańskiej kultury diakowskią i między rzeczą Wołga-Oka, a także wytwarzane w warsztatach zachodnio-fińskich nad Bałtykiem. W zestawach ceramiki występują formy naczyń kultury późnokargopolskiej o powierzchniach kreskowanych, zdobionych dołkowaniem (ryc. 18 i 19).

Jak dotąd, na podstawie źródeł archeologicznych można wnosić, że do DC w. organizacja wewnętrzna społeczności zachodniofińskich, osiadłych

w strefie lasów mieszanych i południowej peryferii lasów tajgowych, nie przekroczyła poziomu kształtowania więzów społecznych między grupami rodzin gospodarujących na wydzielonym terytorium. Podobny zresztą stopień organizacji społecznej reprezentowały wówczas grupy ludności bałtyjskiej i słowiańskiej, sadowiące się na obrzeżach ziem zachodniofińskich. Organizacje typu plemiennego powstawały w ciągu IX w. na zasadzie porozumienia przedstawicieli wspólnot terytorialnych, obejmując swym zasięgiem także wspólnoty obce etnicznie (językowo), jeżeli były to enklawy terytorialne.

II.3. PODSTAWY BYTU

Finowie Zachodni, których siedziby znajdowały się w dwóch strefach geograficzno-klimatycznych: w strefie lasów' mieszanych i lasów tajgowych, dysponowali różnymi możliwościami zdobywania środków’ do życia i rozwoju gospodarczego. Wspólną cechą obu stref były ogromne przestrzenie leśne, elementem różnicującym jakość gleb, warunki klimatyczne i stopień nawilgocenia ziemi. W strefie lasów tajgowych, o zwartych kompleksach drzew iglastych, ogromnych przestrzeniach terenów podmokłych i zabag-nionych, prowadzenie intensywnej gospodarki uprawowo-hodowlanej było w zasadzie niemożliwe i bytujące tu grupy ludności z reguły skazane były na zdobywanie pożywienia w lasach, jeziorach i rzekach tradycyjnymi sposobami pociągającymi za sobą półkoczowniczy tryb życia.

Południowa granica strefy lasów tajgowych ciągnie się dość wąskim pasem wzdłuż północnych brzegów Zatoki Fińskiej, schodząc mniej więcej w rejonie Vyborga na południc, wzdłuż jeziora Pejpus i nieco powyżej Pskowa skręcając na wschód przechodzi powyżej górnego dorzecza Wołgi. Na południc od tej linii rozciągała się podstrefa lasów mieszanych, w których człowiek stosunkowo wcześnie mógł wykorzystywać naturalne przestrzenie łąkowe do wypasu stad zwierząt udomowionych i względnie łatwo uzyskiwać kawałki ziemi pod uprawy roślin. Tej możliwości, z wyjątkiem niewielkich odcinków nad rzekami i jeziorami, i to tylko w podstrefie tajgi południowej, nic mieli ludzie bytujący w tajdze (ryc. 20).

W oparciu o źródła archeologiczne przyjmuje się, że podstawę bytu Finów Zachodnich w VI-VIII w., zamieszkałych w strefie lasów mieszanych, była gospodarka uprawowo-hodowlana (M. Schmiedehelm, 1955, s.l89n). Jest także możliwe, iż mieszkańcy południowej peryferii lasów' tajgowych, zwłaszcza w pobliżu niektórych rzek i jezior, w omawianym okresie uprawiali ziemię i hodowali zwierzęta domowe na skalę własnych potrzeb (E. Itkonen, 1961, s. 102-104).

Powszechnie stosowanym sposobem uzyskiwania ziemi pod uprawy było wypalanie kawałków puszczy i przystosowywanie ich pod zasiew metodami wypracowanymi już w neolicie, zaś w tajdze praktykowanymi aż do XIX wieku.