30822 LastScan22

muje nowe role społeczne, z których wynikają nieraz wzajemnie sprzeczne obowiązki. W sytuacji takiej znajduje się np. kobieta, która wypełnia rolę matki i osoby zaangażowanej zawodowo. Musi zatem umieć zrównoważyć oczekiwania i naciski grupy społecznej, np. rodziny, z własnymi dążeniami. Młody dorosły z jednej strony coraz pełniej w swoich planach i zamierzeniach uniezależnia się od otoczenia, a z drugiej - plany te, aby miały szansę realizacji, muszą być konfrontowane z wymaganiami otoczenia.

Tabela 6.1. Charakterystyka wczesnej dorosłości według Havighursta, Eriksona i Levinsona (Havighurst, 1953; Erikson, 1968; Levinson, 1990)

Autor	Zadania rozwojowe	Kryzysy/Dylematy	Środki do rozwiązywania kryzysów
R. Havighurst	Wybór małżonka Uczenie się współżycia z nim Założenie rodziny i wychowywanie dzieci Prowadzenie domu Rozpoczęcie pracy Podjęcie obowiązków obywatelskich Znalezienie pokrewnej grupy społecznej
E. Erikson	Wybór dróg samorealizacji w określonym środowisku społecznym Wybór partnera życiowego Integracja doświadczeń z różnych obszarów aktywności	Izolacja - intymność Stosowanie mechanizmów projekcyjnych - dotrzymywanie obietnic i podjęcie odpowiedzialności Życie samotne - życie w rodzinie
D. J. Levinson	Podjęcie roli zawodowej Założenie rodziny Sformułowanie wyraźnych marzeń i oczekiwań odnośnie przyszłości Uczestniczenie w relacji: mistrz--uczeń	Dylematy związane z wyborem zawodu: wartości ekonomiczne -satysfakcja Oczekiwania grupy społecznej -własne dążenia i ambicje Konflikty związane z nowymi rolami społecznymi: praca zawodowa -obowiązki rodzinne	Nowe sposoby poznawania świata i samego siebie; określenie własnej tożsamości Korzystanie ze wzorców kulturowych Osiąganie kolejnych stopni autonomii

Dojrzałość psychiczna

Wypełnianie z powodzeniem zadań wczesnej dorosłości wymaga od jednostki osiągnięcia pewnego stopnia dojrzałości psychicznej, której kształtowanie się jest zdaniem Z. Chlewińskiego (1991) procesem ciągłym, trwającym całe życie. W procesie tym jednostka przyjmuje odpowiedzialność za swoje życie i rozwija się w jedyny, niepowtarzalny sposób. Autor rozważa dojrzałość psychiczną w kontekście trzech wymiarów: (1) autonomia jednostki, (2) wgląd we własne motywy i (3) stosunek do ludzi.

Autonomia jednostki ujawnia się, gdy człowiek może realizować własne, podmiotowe działania, niezależnie od czynników, które mogłyby je determinować. Według Obuchowskiego (1977) poziom autonomii człowieka wyznaczany jest stop-niem, w jakim zadania i sposoby ich realizacji wynikają z indywidualnych dążeń jednostki. Obiektywnym wskaźnikiem tak rozumianej autonomii jest stabilność działania, mimo zaistnienia czynników zakłócających i utrudniających realizację zamierzeń. Przejawy dojrzałej autonomii rozpoznać możemy, zdaniem autora, w aktywności dorastającej jednostki, gdy podejmuje próby realizowania własnych koncepcji w świecie. Proces integrowania wizji dotyczących własnego życia z obiektywnymi warunkami rzeczywistości, który towarzyszy podejmowaniu przez jednostkę nowych ról społecznych i obowiązków z nich wynikających, sprzyja kształtowaniu się autonomicznej jednostki.

Wgląd we własne motywy postępowania stanowi, według Chlewińskiego, kolejny wymiar dojrzałości jednostki. Sytuacja życiowa i zawodowa młodego człowieka sprzyja gromadzeniu wiedzy o sobie, bowiem liczne kontakty społeczne, nawiązywane podczas pełnienia różnych ról społecznych są jej ważnym źródłem. Jednocześnie charakter relacji z innymi w znacznym stopniu zależy od rozwoju samowiedzy jednostki. Dane empiryczne wskazują na to, że opisując innych, jednostka bierze pod uwagę te wymiary osobowości, które obecne są w obrazie jej własnej osoby. Zatem im bogatsza wiedza o sobie, tym większe szanse poznania innych, a w konsekwencji możliwości podejmowania właściwych decyzji (związanych z wypełnianiem zawodowych i rodzinnych obowiązków). Zdaniem J. Kozieleckiego (1986) kształtuje się wtedy samowiedza dojrzała, która przyjmuje strukturę wiązkową i hierarchiczną. Samowiedza wiązkowa składa się z układu wzajemnie uporządkowanych sądów, tworzących bardziej ogólne całości w postaci wiązek. W obrębie tej struktury relacje między wiązkami są niejasne lub w ogóle nieokreślone. Bardziej zintegrowaną formę posiada samowiedza o strukturze hierarchicznej, która jest zbiorem sądów i samoocen uporządkowanych pod względem stopnia ogólności. Dzięki temu, np. młody człowiek właściwie rozpoznając swoje predyspozycje, potrafi przewidywać skuteczność własnych działań w konkretnej sytuacji zadaniowej, a w konsekwencji dokonywać słusznych wyborów.

Inny wymiar dojrzałości psychicznej to stosunek do innych. Najogólniej można go scharakteryzować jako postawę odpowiedzialności i szacunku dla drugiej osoby. Jedną z istotnych cech tej postawy, według autora, jest niezależność od innych. Jej źródeł można szukać w okresie dorastania, gdy młody człowiek buntuje się wobec poglądów niezgodnych z własnymi przekonaniami, a które głoszone są przez autorytety: rodziców czy nauczycieli. Kolejne doświadczenia, w postaci szerszych kontaktów społecznych związanych z rolą zawodową czy rodzinną, stwarzają młodemu człowiekowi szansę uczenia się tolerancji wobec osób o innych poglądach i postawach, przy jednoczesnym zachowaniu własnych przekonań. Istotną rolę w kształtowaniu dojrzałej postawy wobec innych odgrywa umiejętność uporządkowania i kontrolowania własnego życia emocjonalnego. Umożliwia ona człowiekowi, mimo przeżywania przez niego licznych frustracji, nieodłącznie związanych z nowymi doświadczeniami, realizację planów życiowych. Innym, koniecznym warunkiem osiągnięcia stawianych sobie przez młodego człowieka celów jest posiadanie realistycznego obrazu świata. Z czasem miejsce „nieprzystających do rzeczywistości” ideałów młodzieńczych zajmują cele i plany życiowe mające szansę realizacji.