63334 ScannedImage 35

rzeczywistości, odnośnie do których zakłada się, że obowiązują. Wszystkie role społeczne są reprezentowaniem szerszych kompleksów zobiektywizowanych znaczeń¹². I tak na przykład, rola ojca reprezentuje szeroką różnorodność znaczeń przypisanych instytucji rodziny i — bardziej ogólnie — instytucjonalizacji seksualności i związków interpersonalnych. Gdy rola ta jest legitymizowana w kategoriach mimetycznych, to ojciec powiela „tutaj (poniżej” czynności tworzenia, zwierzchnictwa czy też miłości, które mają swoje święte prototypy „tam powyżej” — reprezentujący charakter roli staje się szczególnie uwidoczniony. Reprezentacja ludzkich znaczeń staje się naśladowaniem boskich tajemnic. Stosunek płciowy naśladuje tworzenie uniwersum. Autorytet ojcowski naśladuje autorytet bogów, ojcowska troskliwość — troskliwość bogów. Zatem, tak jak w przypadku instytucji, rolom przypisuje się cechę nieśmiertelności. Także obiektywność ról, poza i ponad słabościami jednostek, którym one „czasowo” ulegają, niezmiernie się wzmacnia. Rola ojcostwa jawi się jednostce jako ustalona przez siły boskie sfera faktów, ostatecznie nienaruszalna nie tylko przez możliwe do wyobrażenia próby jej pogwałcenia przez samą jednostkę, lecz także przez wszystkie możliwe do wyobrażenia zmienne koleje historii. Nie potrzeba specjalnie akcentować kwestii, iż legitymizacja tego rodzaju niesie ze sobą niezwykle potężne i gwarantujące skuteczność sankcje przeciwko jednostkowym odstępstwom od nakazanych sposobów odgrywania roli. r Lecz nawet tam, gdzie religijna legitymizacja nie uwzględnia kosmi-szacji i nie dopuszcza przekształcenia ludzkich czynów w mimetyczne re-: prezentacje, pozwala jednak jednostce odgrywać jej role z większą pewnością, tak że są one czymś więcej niż tylko efemerycznymi ludzkimi wytworami. Z tego będą „korzystać” w każdym razie te role, które szczególnie były określone przez religijne pełnomocnictwa i religijne sankcje. I tak na przykład, nawet w naszym własnym społeczeństwie, gdzie

¹² Tę dyskusję dotyczącą ról jako „reprezentowania”, zawdzięczamy zarówno Durkheimowi, jak i Meadowi, umiejscawiając termin Durkheima w kontekście podejścia Meada w psychologii społecznej.

seksualności, rodziny i małżeństwa w zasadzie nie legitymizuje się w kategoriach mimetycznych, religijne legitymizacje skutecznie podtrzymują role odnoszące się do tych instytucjonalnych sfer. Możliwe układy określonego historycznego społeczeństwa, określone instytucje, którym poli-morficznego i łatwego do kształtowania tworzywa użyczyła ludzka seksualność, legitymizuje się w kategoriach boskiego przykazania, „prawa naturalnego” i sakramentu. Zatem nawet dzisiaj roli ojcostwa przypisana jest nie tylko pewna cecha bezosobowości (to znaczy zdolności odrębnego funkcjonowania, niezależnie od osoby, która ją odgrywa — cechy przypisanej wszystkim rolom społecznym), lecz w religijnej legitymizacji tej roli przybiera ona cechę ponadosobowości (suprapersonality). Dzieje się tak na mocy jej związku z ojcem niebios, który zaprowadził na ziemi porządek, do którego ta rola przynależy.

Tak jak religijna legitymizacja objaśnia porządek społeczeństwa w kategoriach wszechogarniającego, świętego porządku uniwersum, tak samo nieporządek, który jest antytezą każdego społecznie stworzonego nomosu, odnosi się do tej ziejącej otchłani chaosu, który jest najstarszym przeciwnikiem świętości.lPostępowanie wbrew porządkowi społeczeństwa oznacza zawsze ryzyko popadnięcia w anomię. Jednakże postępowanie wbrew porządkowi społeczeństwa, który jest religijnie legitymizowany, oznacza porozumienie się z pierwotnymi siłami ciemności. Odrzucenie rzeczywistości, tak jak była ona społecznie zdefiniowana, oznacza ryzyko runięcia w nierzeczywistość, poniewąż„jęsi rzeczą prawieniemożli wą na dłuższą metę pozostawać samotnym i pozbawionym społecznego popąręia dla swoich kontrdefinicji świata. .Gdy społecznie zdefiniowaną rzeczywistość utożsamiono z ostateczną rzeczywistością uniwersum, to jej odrzucenie oznacza zarówno zło, jak i szaleństwo. Odrzucający ryzykuje więc wejście w to, co można by nazwać rzeczywistością negatywną albo — jeśli ktoś woli — rzeczywistością szatana,JWyrażono to wyraźnie w tych archaicznych mitologiach, które przeciwstawiają boski porządek świata (tak jak tao w Chinach, rta w Indiach, ma'at w Egipcie) zaświatom czy też anty-świa-towi, który posiada swoją własną rzeczywistość negatywną, chaotyczną, krańcowo destrukcyjną dla wszystkich, którzy ją zamieszkują, sferę demo-

73