31426 ZT016 (2)

30 CZE-ŚĆ I. ZARZĄDZANIE SYSTEMEM TURYSTYKI

ze względu na jego przejrzystość i popularność. Leiper zaprezentował go po raz pierwszy w 1979 r., lecz od tamtej pory model ten był wielokrotnie poddawany modyfikacji.

Trzy zasadnicze elementy tego modelu to turyści (podmioty systemu), przestrzeń geograficzna (regiony macierzyste, docelowe i tranzytowe) oraz branża turystyczna (wszystkie przedsiębiorstwa i organizacje zajmujące się dostarczaniem produktu turystycznego). Relacje między tymi elementami opierają się na transakcjach i wzajemnym oddziaływaniu. Istnienie tych relacji wymaga zaakcentowania - zwłaszcza w odniesieniu do środowisk naukowych, gdzie na skutek istniejących podziałów specjalizacyjnych powiązania między poszczególnymi obszarami często umykają uwadze badaczy.

Według Leipera branża turystyczna to „wszystkie przedsiębiorstwa, organizacje i składniki infrastruktury służące zaspokajaniu określonych potrzeb i pragnień turystów” (1979, s. 400). Podobnie myśli Henderson (1994), który określa branżę turystyczno-podróżniczą jako rozległą sieć organizacji komercyjnych i niekomercyjnych połączonych wspólnym celem polegającym na zaspokajaniu potrzeb turystów i podróżnych. Definicje formułowane przez innych autorów nie różnią się w zasadzie od przytoczonych. Badacze nie mogą natomiast dojść do zgody w kwestii tego, jakie przedsiębiorstwa, organizacje i składniki infrastruktury zaliczyć do sfery turystyki.

Turystyka jest zagadnieniem złożonym. To wielosektorowa i wieloaspektowa dziedzina gospodarki, przez co nie przychodzi łatwo formułowanie uniwersalnych wniosków i spostrzeżeń dotyczących zarządzania biznesem turystycznym. Wielo-sektorowość polega na połączeniu wielu rodzajów działalności. Jak piszą Lickorish i Jenkins (1997), turystyka mieści w sobie różne, tradycyjnie pojmowane sektory przemysłu, handlu i usług, a jej funkcjonowanie opiera się na zasobach gospodarczych, społecznych, kulturowych i naturalnych. Z tego względu właśnie mówimy o wieloaspektowości turystyki. Ci sami autorzy zwracają uwagę, że w każdym kraju branża ta ma inną strukturę. Stwierdzają przy tym, żc amorficzność turystyki utrudnia ocenę jej gospodarczego znaczenia na tle innych sektorów.

Do branży turystycznej zaliczamy m.in. obiekty noclegowe, atrakcje turystyczne, biura podróży i przewoźników. Henderson (1994) zwraca uwagę, że niektóre z tych grup można uznać za osobne branże. Tak często traktuje się sektory usług noclegowych i przewozów lotniczych. Niezbędne zatem staje się rozpoznanie zakresu i charakteru ich zaangażowania w działalność turystyczną, a to nie zawsze jest łatwe. Turystykę można np. postrzegać jako zbiorową działalność - zasługującą na miano branży lub nie - która obejmuje rozmaite sektory, po części będące osobnymi branżami i funkcjonujące także poza sferą turystyki. Warto przy tym zauważyć, że jest to działalność zarówno społeczna, jak i ekonomiczna.

Ze względu na swoją złożoność turystyka znalazła się w kręgu zainteresowania przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych. Jednak najlepszym sposobem na dokładniejsze zrozumienie tego zjawiska jest podejście interdyscyplinarne, zapewniające całościowe spojrzenie. Zawężanie perspektywy jest typowe, choć nie wyjątkowe, zwłaszcza dla środowisk akademickich. Menedżerowie mają skłonność do skupiania się na usługowym aspekcie turystyki, a ekonomiści - do myślenia o niej wyłącznie w kategoriach branży i sektorów.

Turystyka i podróże - bilans korzyści i strat

Podróże i turystyka przynoszą wiele korzyści - w niektórych krajach odgrywają wręcz główną rolę w tworzeniu miejsc pracy i dochodu narodowego. Niestety mają także negatywny wpływ - najczęściej mówi się o niszczeniu środowiska naturalnego i lokalnych tradycji. Vellas i Becherel (1995, s. xxii) posuwają się nawet do stwierdzenia, że turystyka międzynarodowa to „niewątpliwie jedno ze zjawisk o znaczącym, jeśli nie największym wpływie na rozwój społeczno-gospodarczy naszej cywilizacji**.

Zjawisko to może w bardzo dużym stopniu oddziaływać na ekonomiczną pozycję obszarów atrakcyjnych turystycznie. Niektóre z nich w istocie utrzymują się głównie z turystyki. Na dochody z tego tytułu składa się wiele różnych źródeł, w tym m.in. płace osób pracujących na rzecz turystów. Dobrze znanym zjawiskiem jest tzw. zwielokrotnienie dochodów z turystyki polegające na tym, że mieszkańcy regionu wydają na miejscu pieniądze zarobione na turystach i tym samym przyczyniają się do pomnożenia całkowitego dochodu. Współczynnik pokazujący, jakiemu zwielokrotnieniu uległy sumy wydane przez turystów, nazywa się mnożnikiem dochodów z turystyki (tourism income multiplier - TIM) (Holloway, 1994). Równie istotne dla regionów generujących i przyjmujących ruch turystyczny są powstające dla jego obsługi miejsca pracy. Turystyka może mieć ogromny wpływ na bilans płatniczy danego kraju. Pieniądze wydawane przez turystów za granicą niedostrzegalnie poprawiają bilans płatniczy kraju odwiedzanego i pogarszają bilans kraju macierzystego. Dla kraju odwiedzanego są one równoznaczne z eksportem, a dla kraju macierzystego - z importem (Holloway, 1994).

Oddziaływanie turystyki na społeczeństwo i środowisko jest obecnie bardzo dobrze udokumentowane, podobnie zresztą jak różne koncepcje zminimalizowania jej negatywnych następstw. W rozdziale 18 poświęconym oddziaływaniu turystyki na środowisko zapoznamy się z bieżącym stanem dyskusji w tym obszarze.

Najważniejsze tematy

Poniżej przedstawiamy pokrótce główne zagadnienia omówione w książce. Są to prawdopodobnie najistotniejsze zagadnienia dotyczące zarządzania we współ-