31489 Strona3

pochłaniany przez płuca, skąd przenika do krwi i łączy się trwale z hemoglobiną, tworząc karboksyhemoglobinę, niezdolną do przenoszenia tlenu. Ponieważ powinowactwo CO do hemoglobiny jest ok. 300 x większe niż tlenu, następuje gwałtowne obniżenie zawartości oksyhemoglobiny i w konsekwencji niedotlenienie organizmu (w szczególności mózgu i mięśnia sercowego). Objawami zatrucia tlenkiem węgla są bóle i zawroty głowy, oszołomienie, duszności, nudności, wymioty, przyspieszony oddech, kołatanie serca, a w końcu utrata przytomności. Po zatruciach możliwe są powikłania, nerwobóle, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, zmiany w czynnościach płuc i serca. Toksyczne działanie tlenku węgla na człowieka zależy od stężenia w powietrzu i czasu działania.

Toksyczność tlenków azotu jest różna, np. N0₂ jest czterokrotnie bardziej toksyczny niż NO. Toksyczne działanie dwutlenku azotu polega na ograniczaniu dotleniania organizmu; obniża on zdolności obronne ustroju na infekcje bakteryjne. N0₂ działa drażniąco na oczy i drogi oddechowe, jest przyczyną zaburzeń w oddychaniu, powoduje choroby alergiczne, m.in. astmę - szczególnie u dzieci mieszkających w miastach narażonych na smog. Zarówno NO, jak i N0₂ są prekursorami powstających w glebie rakotwórczych i mutagennych nitrozoamin.

Metale ciężkie odkładają się w szpiku kostnym, śledzionie i nerkach; uszkadzają układ nerwowy - hamują produkcję enzymów odpowiedzialnych za wytwarzanie energii w ośrodkowym układzie nerwowym; powodują anemię, zaburzenia snu, pogorszenie sprawności umysłowej, agresywność; mogą wywoływać zmiany nowotworowe.

Wśród metali ciężkich na uwagę zasługuje ołów, ponieważ źródła jego emisji - spaliny samochodów gaźnikowych - występują obecnie niemal wszędzie. Ołów jest pobierany przez rośliny i kumulowany w ich tkankach. Dlatego też roślinność w sąsiedztwie dróg o dużym nasileniu ruchu samochodowego zawiera ołów o stężeniach szkodliwych dla samych roślin, jak i spożywających je zwierząt i ludzi. Obszar skażenia ołowiem roślinności wzdłuż autostrad dochodzi do 150 m od brzegu jezdni, a w odległości do 10 m od jezdni zawartość ołowiu wielokrotnie przekracza dopuszczalne normy przyjęte dla paszy. Ołów jest trucizną ogólnoustrojową, działa szkodliwie na układ krwiotwórczy, układ sercowo-naczyniowy, układ nerwowy, nerki, a także może powodować bezpłodność. Wpływa hamująco na rozwój psychiczny dzieci, może wywoływać uszkodzenia mózgu.

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) wywołują ostre i przewlekłe zatrucia. W grupie węglowodorów aromatycznych duże zagrożenie stanowi benzopiren, ze względu na właściwości rakotwórcze.

Bezpośrednie oddziaływmie, pyłów zależy od wielkości cząstek. Niebezpieczne są pyły najdrobniejsze o wielkości cząstki do 5 pm, które z łatwością przenikają do większości organizmów. U ludzi osiadają na ściankach pęcherzyków płucnych i utrudniają wymianę gazową. Powodują podrażnienie naskórka i śluzówki, zapalenia górnych dróg oddechowych; wywołują choroby oczu, choroby alergiczne, astmę, a także ciężkie schorzenia, jak pylica płuc oraz nowotwory płuc, gardła, krtani. Niektóre z wymienionych chorób mogą być powodowane obecnością w pyłach metali ciężkich i węglowodorów.

2.4.2. WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA NA ROŚLINY, ZWIERZĘTA I INNE ELEMENTY ŚRODOWISKA

Zanieczyszczenia atmosfery po opadnięciu na ziemię oddziałują degradują-co na glebę i wody powierzchniowe, powodując skażenie całego łańcucha pokarmowego.

Poszczególne rodzaje zanieczyszczeń powietrza, np. związki siarki (H₂S, S0₃, S0₂, CS₂), związki fluoru, tlenki azotu, pył, mają szkodliwy wpływ na rośliny. Substancje te mogą bezpośrednio niszczyć komórki, zatykać aparaty szparkowe, pokrywać liście nieprzenikalną warstwą, co ogranicza dostęp światła, a co za tym idzie - fotosyntezę; wnikając do wnętrza rośliny mogą powodować zanikanie chlorofilu. Szczególnie groźne pod tym względem są pyły cementowe, ponieważ w obecności wody tworzą na liściach trwałą skoiupę. Ekosystemy leśne, a w szczególności lasy iglaste, są najbardziej zagrożone skażeniami atmosfery (patrz rozdz. 8). Przykład stanowią zniszczone lasy w Górach Izerskich (wpływ S0₂) oraz okolice Puław (wpływ związków azotu).

Zwierzęta, spożywające skażone rośliny oraz wdychające zanieczyszczone powietrze, chorują. Odbija się to niekorzystnie na hodowli i chowie zwierząt gospodarskich, a także na losie zwierzyny leśnej i dzikiego ptactwa.

Zanieczyszczenia atmosfery, oprócz schorzeń ludzi, zwierząt i szkodliwego wpływu na uprawy i drzewostan, powodują:

-    niszczenie budowli (niejednokrotnie o walorach zabytkowych);

-    korozję metali oraz zwiększone zużycie maszyn i urządzeń;

-    niszczenie skóry, papieru, odzieży;

-    wydłużanie czasu wysychania farb i lakierów;

-    redukcję promieniowania słonecznego, na skutek absorbowania go i rozpraszania.

105