31611 SNB13892

72

9.4. Funkcja regulacyjna

Skutkiem opieki związanym ściśle z zaspokajaniem potrzeb jest ich reguło* nie i rozbudzanie. Sprawowanie opieki powoduje bowiem — poprzez okre§]_0n model zaspokajania potrzeb podopiecznego — ich inherentne wobec tego modę] przyporządkowywanie się i kształtowanie. Inaczej mówiąc, model ten zostajl w pewnej mierze przyswojony przez podopiecznego jako własny. Niedoceniani i niewykorzystywanie w sensie konstruktywnym tego mechanizmu w procesie opieki prowadzi między innymi do powstawania u podopiecznych sprzecznego i niezgodnego z ich interesem życiowym układu potrzeb i tendencji w j_Cf} zaspokajaniu. Dlatego też w procesie opieki opiekun staje wobec konieczności podejmowania takich długofalowych działań, wykazywania takich tendencji, które prowadziłyby do możliwie najkorzystniejszych następstw w tym zakresie. W prze-ciwnym razie będą one różne (jakieś), a więc dodatnie i ujemne, pożądane i niepożądane, tak ze względu na dobro jednostki, jak i interes społeczny. Jakie zatem tendencje i działania, prowadzące do ukształtowania się pożądanego modelu potrzeb podopiecznych, powinny zawierać się w procesie opieki?

Bliższa analiza tego procesu pozwala na wyłonienie następujących regulacyjno--stymulacyjnych celów i zadań.

I. Hamowanie i ograniczanie tendencji ekstremalnych w zaspokajaniu potrzeb, to jest tendencji do maksymalizacji i minimalizacji w tym zakresie. Tego rodzaju działania są niezbędne zawsze, gdy podopieczny nie potrafi zachować koniecznego umiaru i wykazuje w odniesieniu do jakiejś jednej lub kilku potrzeb stałą dążność do nadmiernego albo niedostatecznego ich zaspokajania. W rezultacie tych działań można oczekiwać zaniku tego rodzaju tendencji i kształtowania się postaw racjonalności i umiarkowania w tym zakresie.

2. Rozwijanie i utrwalanie tendencji optymalizacyjnych w zaspokajaniu potrzeb. Jest to złożone i długotrwałe oddziaływanie regulacyjne, będące dalszym pozytywnym etapem działań poprzednich lub niezależnie od nich. Polega ono na wdrażaniu podopiecznego do przyswajania takiego modelu w tym zakresie, w którym wszystkie jego aktualne i przyszłe potrzeby byłyby w miarę możliwości dostatecznie zaspokajane i zapewniły mu pomyślność życiową, w zgodności z potrzebami innych ludzi i wymaganiami społecznymi.

3. Hamowanie i ograniczanie potrzeb „nienasyconych”. W tym przypadku opiekun ma do czynienia z taką grupą potrzeb, które generują autonomiczne tendencje do ciągłego podwyższania standardu i pułapu ich zaspokajania, a określony stan zaspokajania podlega konfrontacji społecznej, będącej źródłem uzyskiwania uznania i prestiżu, co wywołuje i pogłębia te tendencje. W ten sposób podopieczny staje się niejako niewolnikiem tych potrzeb, ze wszystkimi ujemnymi skutkami dla zaspokojenia pozostałych. Stąd też ciągłe deprecjonowanie

zwłaszcza takich skrajnych tendencji oraz ukazywanie i realizowanie wartościowych modeli jest tu problemem, którego niepodobna pominąć w działalności opiekuńczej.

4.    Hamowanie i wygaszanie pragnień i dążeń jednostki sprzecznych z jej powszechnymi potrzebami i globalnym interesem życiowym lub dostosowywanie, modyfikowanie ich zgodnie z tymi potrzebami. W życiu każdego człowieka, a u dzieci i młodzieży przede wszystkim, pojawiają się mniej lub bardziej trwałe dążenia i pragnienia rozbudowane najczęściej przez bodźce środowiska społecznego oraz pewne preferencje osobowościowe, obiektywnie kolidujące z podstawowymi potrzebami oraz interesem życiowym jednostki. Są one najczęściej wyrazem jednostronnych i fałszywych wyobrażeń o rzeczywistości i nieukształ-towanej hierarchii wartości życiowych. Stąd też konieczność ciągłej regulującej i ukierunkowującej interwencji opiekuna, bez której podopieczny mógłby ponosić często poważne szkody życiowe, mimo że napotyka ona nierzadko z jego strony na znaczne opory, a nawet przeciwdziałania. Wymaga to od opiekuna dostatecznej znajomości potrzeb podopiecznego oraz posiadania własnego, jasnego wyobrażenia

0    tym, co jest dla niego dobre, a co złe, co ważne i zasadnicze, a co drugorzędne

1    obojętne, jak również uświadamiania i przyswajania mu tego wyobrażenia.

5.    Hamowanie i wygaszanie potrzeb nałogowych i niektórych potrzeb nawykowych. Są to potrzeby zdecydowanie negatywne, tak z uwagi na dobro jednostki, jak i interes społeczny. Chodzi tu przede wszystkim o potrzeby pierwszego rodzaju, których natężenie i szkodliwość są powszechnie znane. Występują one zwłaszcza u podopiecznych starszych, w warunkach zaniedbań opiekuńczo-wychowawczych i niekorzystnych wpływów środowiska społecznego. Ich hamowanie i wygaszanie stanowi dla opiekuna bardzo złożone i trudne zadanie, wymagające zastosowania w sposób zintegrowany różnorodnych zależnych w znacznym stopniu od indywidualnych przypadków zabiegów, które można sprowadzić do:

—    ukazywania i uświadamiania wszystkich szkodliwych następstw zaspokajania tych potrzeb;

—    utrudniania, udaremniania i wiązania ich z ujemnymi przeżyciami;

—    kompensowanie wytworzonego w ten sposób niedostatku przez pełne zaspokojenie innych, wartościowych potrzeb;

—    podejmowanie zabiegów leczniczych (działanie środkami farmakologicznymi, psychoterapeutycznymi, wychowawczymi);

—    wpływanie na ukształtowanie właściwego systemu wartości.

Spośród tych zabiegów utrudnianie i udaremnianie może tworzyć dla opiekuna poważny dylemat wtedy, gdy przejściowo sprawia ono podopiecznemu silną przykrość, cierpienie. Staje on bowiem wobec trudnego wyboru między działaniem dla jego dobra, a zachowaniem jego dodatniego samopoczucia, zadowolenia. Poza