32760 Re exposure of DSC03306

wotnie w Rzymie. Przydziału prowinęji dokonywał senat. Namiestnicy - prokon-tułowie tub propretorowie - nie otrzymywali penąji, ich fUnkąje miały mM honorowy charakter, ale w praktyce stały się źródłem sporych dochodów, które uzyskiwano dzięki bezwzględną] eksploatacji ekonomicznej ludności. Struktura polityczna prowincji była mocna zróżnicowana, zwłaszcza na obszarze dawnych państw hellenistycznych. Niektóre poltia były uważane za sprzymierzeńców * cwitates foederatae (np. Ateny, Rodos), nie płaciły one podatków bezpośrednich.

Prowincje dostarczały Rzymowi wielkich ilości taniego zboża, szlachetnych kruszców i niewolników. Tereny dawnego państwa Antygonidów i Macedonie, a zwłaszcza Grecja), afrykańskie posiadłości odziedziczone przez Rzym po Kań taginie i Sycylia były krainami o wysokiej kulturze rolnej, * tradycjami sadów* nictwa, produkcji wina I oliwki. Zdobywając te obszary Rzymianie utyskiwali jednocześnie wysoko kwalifikowanych niewolników, którzy umieli uprawiać win* nice, sady owocowe i oliwne. System administracji prowincji miał do kończ republiki cechy prowizorium. Również organizacja armii rzymskiej nie była dostosowana do obrony prowincji i pełnienia służby garnizonowej. Sprawy ta uregulował dopiero August.

2. Zmiany m robactwie italskim w U i I w. pJi*.

Zdobycie prowincji spowodowało zasadnicze mhny w rolnictwie italskim. Nastąpił gwałtowny wzrost wielkiej własności, która przestawiała się na coraz bardziej dochodowi; raduje upraw, winnice i sady, plantacje kwiatów (wyrabiano z nich pachnące olejki), pewne rodząje hodowli, jak np. hodowla drobiu lub wystukanych gatunków ryb — z myślą o dostarczaniu przysmaków na Stół arystokracji rzymskiąj. Te rodząje upraw i hodowli wykształciły się zwłaszcza w gospodarstwach stosunkowo bfiakkh Rzymowi (w Lacjum i Kampanii), z których można było łatwo przetransportować towary do stolicy. Gospodarka rolna stała się bowiem coraz bardziej towarowa (naatewiona na zbyt) i intensywna, wyma-gąjąca dużych nakładów kapitału i wykwalifikowanej pracy. Na ten nowy typ gospodarstw mogła się najłatwiej przeatuwić wielka własność riemska. Jej rozwój możemy prześledzić dzięki traktatom Katona Ol w. p.n.e.), Warrena (I w. p.n.e.) i Kokunełlł (I w. n.e.) o rolnictwie.

Kato był zwolennikiem gospodarki typu villa, średniej wielkości mąjątku, nastawionego na sprzedaż swych produktów. Taka idealną posiadłość miała liczyć od 100 do 240 jugerów (25-60 hak Jedna oUta specjalizowała się w pewnym rodzaju produkcji, np- wina, oliwy, owoców lub w dochodową} hodowli. Nąjniżej cenił Kato opłacalność gospodarstw zbożowych. W zależności od rodzą* jów produktów, przeznaczonych na sprzedaż, w posiadłości miał* pracować od* powiednła liczba wykwalifikowanych niewolników. Ideałem bowiem było goepo-i na pracy niewolniczej. Kato uznawał zatrudnianie najemników, i w pracach sezonowych oraz okolicach bardzo niezdrowych, gdzie nie-i^difcy fliyt zśłMo wyinkuelL

Późniejszy o wiek traktat Warrcma przedstawia dalszy rozwój gospodarki .willowej". Nowością było wprowadzenie na większą skalę intensywnych typów gospodarki hodowlaną}, różnych gatunków drobiu, potrzebnych na stoły Rzymian. Warro podał ponadto wiele przykładów majątków poszczególnych osób, dzięki czemu motamy odtworzyć strukturę wielkiej własności ziemskiej. Nobilo-wla mieli posiadłości sięgające rozmiarami wielu Setek hektarów, ale nie były to na ogół zwarte kompleksy samowystarczalnych dóbr otyli latyfundia. Majątki nobilitas to przeważnie zespoły rozproszonych villae, specjalizujących się w różnych rodzajach produkcji; skupione one były głównie w Lacjum 1 Kampanii. Tego typu posiadłości różniły się znacznie swym charakterem od zwartych kompleksów dóbr zwanych latyfundiami, które uzyskały przewagę w gospodarce dopiero w II—IV w. n.e. Wiele spośród oiłlat miało charakter luksusowy, służyły one jako miejsce wypoczynku, uczt i rozrywek towarzyskich arystokracji.

Te przemiany w rolnictwie italskim pociągnęły za sobą ruinę chłopstwa. W czasie długotrwałych wojen, zwłaszcza w czasie II wąjny punickiej, chłopi byli przez wiele lat oderwani od swojej ziemi. Po powrocie zastawali gospodarstwa całkowicie zniszczone albo zagarnięte przez bogatego sąsiada, który mógł liczyć na pełną bezkarność.

Niezależnie jednak od zniszczeń wywołanych przez wąjny i wieloletnie oderwanie rolników od ziemi gospodarka chłopaka przestała być opłacalna. Ubogi rolnik nie mógł wytrzymać konkurenci pracy niewobiiczęj i taniego zboża z prowinęji. Trudno było chłopom przestawić się na gospodarkę intensywną (winnice, sady itp.), bo nie dysponowali kapitałem ani odpowiednimi omiąjętnośdami, ponadto nie każda działka ziemi nadawała się na winnicę lub sad, a chłop miał do dyspozycji tylko jeden i to niewidki kawałek gruntu. W rezultacie tych szybkich, a bardzo szkodliwych dla drobnej i średniej własności przemian chłopi zaczęli wyprzedawać swe działki bogatym sąsiadom. Odtąd wegetowali na wsi jako bezrolni, żyjący * dorywczej pracy nąjemnej lub przenosili się do miast, głównie do Rzymu.

Gwałtowny proces proletaryzaąji chłopstwa wykazuje najlepiej tendencja do obniżenia się liczby zdolnych do noszenia broni Pomimo znacznego przyrostu ogółu ludności obliczenia cenzusowe wykazały w II połowie U w. p.n.e. wyraźne zmniejszenie się liczby obywateli podlegających służbie wojskowej. Zjawisko to było groźnym sygnałem dla władz państwowych; ruina chłopstwa groziła upadkiem armii, mogła spowodować konieczność zmniejszenia sił zbrąjnych i to wtedy, kiedy Rzym prowadził rozliczne wąjny i ciągle potrzebował widu żołnierzy zarówno do zdobycia nowych terenów, jak i do utrzymania już posiadanych.

3. Rola niewolników w produkcji

W omawianym okresie maksymalnie wzrosła liczba niewolników w państwie rzymskim 1 wykształciła się ostatecznie najbardziej niehumanitarna forma niewolnictwa klasycznego. Zanikły wszelkie pozostałości stosunków patriarcha!-