35632 IMGg73

należącej do grupy społecznej — klasy. Rodzaj treningu i — co za tym ■ — nawyki społeczne biorą się nie tylko z wpływów, jakim podlega, lecz taj z jego specyficznej pozycji (różnej dla każdego ucznia), a najwyraźniej* w zespole klasowym. Inne są kontakty społeczne z równieśnikami i nauczyciel ucznia zajmującego wysoką pozycję w klasie, choćby tę stwierdzoną techniką socjometrycznymi, inne ucznia odrzucanego, niepopularnego.

Ponieważ mówimy tu o wpływie cech indywidualnych na proces dydaktyk ny, zostawmy na boku zabiegi wychowawcze zmierzające do rozpoznaj i usunięcia trudności osobowościowych. Interesować nas będzie:

1.    Jak dany uczeń porozumiewa się z nauczycielem i wspóluczniami? W poroża mieniu tym występują zawsze jakieś zakłócenia o rozmaitym nasileniu i rodzaju Mogą brać się z niedostatku umiejętności werbalnego porozumiewania sj w ogóle, z trudności w ogarnięciu treści, które chce się przekazać, ale talot z czynników dodatkowych: przy okazji komunikatu merytorycznego uczeń chcą coś jeszcze uzyskać — ocenę, pochwałę, pokazać się jako „swój” albo „obcy^-Wymaga to od nauczyciela odszyfrowania merytorycznego i społecznego znaczenia komunikatu i zareagowania nań zgodnie z programem pedagogicznym.

2.    Do jakiego rodzaju pracy i do jakiego rodzaju kontaktu w czasie prącym uczeń skłonności? Trzeba uszanować, ewentualnie modyfikując tę skłonność stopniowo, to, czy uczeń woli pracę samotną czy w zespole, czy woli rywalizacji czy współpracę albo (co wydaje się u polskich uczniów nierzadkie) kontałi społeczny nie zobowiązujący ani do zorganizowanego współdziałania, ani współzawodniczenia.

3.    Jaką pozycję w zespole jest skłonny zajmować? Określenie uczniów pod tym względem jest szczególnie ważne, gdy zamierzamy wprowadzić nauczanie grupowe, a więc gdy od właściwego dobrania grupy i pokierowania ją pierwszymi krokami zależy sukces nauczania. Zarówno uczeń o skłonnościach do dominowania, jak i szukający bezpieczeństwa w podporządkowaniu się, uczeń ekstrawertywny i uczeń introwertywny będą pożyteczni dla zespołu i dla siebie nawzajem, jeśli otrzymają w rozdziale pracy w zespole właściwe sobie zadania. Zadania te powinny pomóc uczniom w radzeniu sobie ze skłonnościami ograniczającymi repertuar ich społecznych zachowań i wydobywać ich z monotonii „naturalnie” podejmowanych zadań i przyjmowanych pozycji.

RÓŻNICOWANIE KSZTAŁCENIA ZE WZGLĘDU NA CELE I MATERIAŁ

Ten rodzaj różnicowania daje nauczycielowi bardzo ograniczone pole działania, jako że decyzje generalne podejmowane są przez centralną administrację oświatową. Nauczyciel może modyfikować niektóre szczegółowe ujęcia, w swojej pracy przychylać się do takiej lub innej koncepcji, ale zwykle w ramach zakreślonych programami i zaleceniami.

Cele kształcenia w tym ujęciu to nic innego, jak ogólny plan unifikacji i zróżnicowania całej populacji uczniowskiej. Plan ten realizowany jest przez

system szkolny, co łatwo zobaczyć, jeśli np. porównać nauczanie historii w szkole podstawowej, średniej ogólnokształcącej i zawodowej. Ogólny, w zasadzie unifikujący, zamiar edukacji historycznej całego pokolenia rozpada się na kilka nurtów, które zmierzają do zróżnicowanych celów: od ukształtowania uczuć na podbudowie materiału historycznego w klasach niższych po „historię rozumową” w klasach humanistycznych liceum.

Od czasu do czasu słychać o eksperymentalnych programach, które polegają na tym, że inaczej odczytana zostaje treść dyscypliny naukowej macierzystej dla danego przedmiotu szkolnego. Można widzieć w matematyce narzędzie ujmowania świata w wielkości i stosunki między nimi oraz odpowiednio ułożyć materiał kształcenia, można dopatrzyć się narzędzia ułatwiającego funkcjonowanie człowieka jako istoty ekonomicznej, co wymaga innej i inaczej uporządkowanej treści matematyki.

Bardziej subtelne eksperymenty programowe oparte są na dostrzeżeniu innej logiki wewnętrznej treści. Może to doprowadzić do pokonania barier między dyscyplinami — przedmiotami i wykształcenia się nowych przedmiotów; świat jest całością nie podzieloną na strefy zgodnie z obyczajem rozpatrywania go i poznawania przez człowieka i prezentowania w programach szkolnych. Decyzja o tym, co jest ważne w przedmiocie nauczania, wyrasta ze zwyczajów i poglądów, zmienia się zatem w czasie i w zależności od tego, kto decyduje. I choć pojedynczy nauczyciel może tak lub inaczej ująć jakiś temat, co innego w swoim przedmiocie eksponować, to w sumie może niewiele uczynić, jeśli chodzi o różnicowanie materiału ze względu na jego właściwości. Natomiast bardzo dużo mogą uczynić zespoły nauczycieli tworzące szkoły autorskie lub realizujące jakąś koncepcję tzw. szkoły alternatywnej.

SPOSOBY INDYWIDUALIZOWANIA

1.    Indywidualizowane przydziały czasu. Zabieg to trudny w nauczaniu klasowo-lekcyjnym, musi wykraczać poza klasę, obejmować zajęcia dodatkowe i pracę domową. Chodzi po prostu o to, żeby uczeń otrzymywał na nauczenie się danego materiału tyle czasu, ile z racji swoich zdolności, stylu pracy i innych ważnych cech potrzebuje. Tam, gdzie udało się doprowadzić do zróżnicowania czasu uczenia się, zwykle dąży się także do zagwarantowania takiej organizacji pracy, żeby uczeń nie mógł przejść do pracy nad następną porcją materiału, póki nie opanuje w zadowalającym stopniu poprzedniej.

2.    Uzupełnienia wiadomości i umiejętności. Ten zabieg bywa potrzebny po nauczaniu — aby usunąć luki i błędy lub przed nauczaniem — aby wyposażyć ucznia w wiadomości i umiejętności, które są niezbędne, żeby podjąć pracę nad nowym materiałem. W obu wypadkach stosuje się bądź zajęcia wyrównawcze i przygotowujące dla wybranych grup, bądź lekcje powtórzeniowe lub wprowadzające.

3.    Zmiany zakresu i układu materiału. W zasadzie chodzi o dwie sprawy: żeby

95