36148 P1190037

w całość, scalającą również naszą wiedzę w światopogląd.

Mogą istnieć także inne zasady, jak np. religijna zasada syntezy świata. Charakteryzuje się ona dwiema cechami: celów ościowym podejściem do zjawisk rzeczywistości i antropomorfizmem, czyli wyobrażaniem sobie działań w świecie pozaludzkim na sposób ludzki. Począwszy od Boga — który jest wyobrażany przez wielu wierzących, nawet w tak wysoko rozwiniętej religii, jak katolicka, pod postacią starszego pana z długą brodą (w szczególności „Bóg-Ojciec”), wysłuchującego codziennych kłopotów i drobiazgów z życia ludzi — a na świecie nieorganicznym skończywszy: wszystko zachowuje się podobnie jak człowiek. Ten typowy antropomorfizm znajdujemy we wszystkich religiach. Weźmy takie znane przykłady: niektórzy ludzie potknąwszy się o kamień złorzeczą i przeklinają go. Co prawda robią to podświadomie, ale istnieje tu podłoże historyczne, wielosetletni „trening” w an-tropomorfizacji świata — nawet rzeczy martwych. Przeklinając kamień, który nam zawadzał, jak gdyby zakładamy, że ten kamień może obrazić się, że czuje i rozumie jak człowiek. Znamy wszyscy tzw. „złośliwości rzeczy martwych”: czegoś szukamy i nie możemy znaleźć, a znajdujemy, gdy już nie jest potrzebne. Jesteśmy więc jak gdyby przekonani, iż rzeczy martwe mogą nam robić na złość. Dziecko bije kant stołu, o który się uderzy. Wszystko to są resztki magicznego, antropomorficznego myślenia. Człowiek pierwotny wyobrażał sobie całą przyrodę na własne podobieństwo, sądził więc, że rośliny i rzeczy martwe myślą, czują, zachowują się celowo, tak jak on sam. Na tym właśnie polega celówościowo-antropomorfizująca zasada integracji obrazu świata, scalanie wiedzy w światopogląd zawarty w doktrynie religijnej. Owa prymitywna,

datująca się od czasów pierwotnego człowieka zasada syntezy światopoglądu jest mozolnie przezwyciężana przez naukę, naukową zasadę integracji obrazu świata.

3. TRESC (STRUKTURA) DOKTRYNY

Po zobrazowaniu przebiegu rozwoju teoretycznej strony religii, czyli doktryny, przejdźmy teraz do omówienia treści wierzeń religijnych, a więc przypatrzmy się temu, co interesuje człowieka wierzącego, jakie elementy wchodzą w skład światopoglądów religijnych. Biorąc najogólniej: każdego człowieka wierzącego zajmują przede wszystkim takie kwestie, jak istota Boga (czy też szerzej — sił pozaziemskich) — czym on jest, skąd się wziął i jaki jest jego stosunek do świata; skąd się wziął świat i ludzie, jaki jest sens istnienia świata i człowieka, co będzie „dalej” (po śmierci, po „końcu świata”) itp. Nie są to czysto teoretyczne zainteresowania; człowiek religijny chce również odpowiedzi na pytania: jak powinno być, czy i dlaczego musi istnieć „zło" na świecie, jak powinien się cn zachować wobec takich lub innych zjawisk i ludzi.

Krótko biorąc — doktryna religijna udziela nie tylko odpowiedzi na pytanie „jak jest?”, ale i — „jak winno być?”, składa się ona więc nie tylko z części opisowej, ale i z normatywnej. Innymi słowy — w skład strony teoretycznej religii (doktryny) wchodzą nie tylko poglądy, ale i wartości, czyli religia ma własną aksjologię⁴³, własną hierarchię piękna, dobra itp. Hierarchia wartości ma zaś to do siebie, że

a ..Aksjologia” (z greckiego orlo* — godny, cenny, t logia — •lawa. nauka) Jest nauką o warto&clactt: glOwoc Je) diiedsiay to •tyka i estetyka. Wykład aksjologii marksistowskiej daje w. P. Tiiai. rlnow w kslątcc: O loarcoiclacli tycie I kultury. Wereeewe mi