37274 wstep5 (3)

Bartłomiej Walczak

cus¹. Ponadto przeciwstawienie pozytywistycznej epistemologii (która mniej więcej odpowiada ramom poznawczym większości dominujących uprzednio paradygmatów) zainicjowało większy nacisk na strategię emiczną w kategoryzacji badanej rzeczywistości. „Etnografia realistyczna częstokroć była budowana wokół intensywnej egzegezy kluczowych symboli tubylczych lub pojęć wyjętych z ich dyskursywnego kontekstu, by następnie umieszczać je z powrotem w pierwotnym kontekście, ale już zgodnie z dyktatem autorytatywnego schematu analitycznego etnografa” - pisze Marcus². Jak postaram się pokazać w dalszej części pracy, próba przełamania tego „autorytaryzmu” nie tylko oznaczała usiłowanie pełnego przejęcia perspektywy emicznej (jego możliwość sama w sobie jest przedmiotem dyskusji, referowanej w dalszej części pracy) czy odejścia od metaforycznej struktury narracji antropologicznej³, lecz także prowadziła do destruktury-zacji procesu poznania.

Niektórzy krytycy postmodernizmu w antropologii, na przykład E. Gellner, wskazują na nadmierne skupianie się postmodernistów na warstwach filozoficznej i tekstualnej, na niekorzyść poznania empirycznego i prowadzenia dyskusji na tym poziomie⁴. M. Lu-baś, wyliczając największe słabości nowej krytyki, powraca do tej kwestii: „Samoświadomość badacza i krytyczna postawa w nauce polega, jak sądzę, na uzyskiwaniu wyników sprawdzalnych empirycznie” i postuluje wypracowanie procedur metodologicznych, pozwalających na weryfikację hipotez⁵. Trudno byłoby mi zgodzić się z tym zarzutem - jak pokazuje omawiany dalej przykład P. Stollera, autorzy nurtu nowej krytyki podejmowali próby empirycznej weryfikacji swojej koncepcji uprawiania antropologii, jednak nie ograniczali się wyłącznie do „nadmiernie abstrakcyjnych

dywagacji”⁶. Nota bene zarzut o niestosowanie się do wymogu falsyfikowalności hipotez jest argumentem z zupełnie innego porządku filozoficznego (metodologicznego) niż ten, w którym obracają się postmoderniści. W dalszej części pracy chciałbym jednak wesprzeć krytyków, gdyż, jak postaram się pokazać na przykładzie Stollera, metoda poznawcza „etnografii ejdetycznej" prowadzi na manowce. O ile zaś dorobek postmodernizmu w zakresie krytyki filozoficznych i ideologicznych podstaw antropologii (przede wszystkim wyraźne wskazanie na kryzys reprezentacji i bariery poznawcze) uważam za bezcenny, o tyle zanegowanie ustruktu-ryzowanej metodologii wydaje mi się przedsięwzięciem skazanym na niepowodzenie, a przynajmniej ograniczającym - jeśli nie uniemożliwiającym - poznanie. Być może gwałtowne zrzucenie z ramion niemodnego płaszcza pozytywizmu okazało się zbyt pochopne.

W pracy tej popełnię zresztą ten sam grzech, który wskazał Gellner - zamierzam skoncentrować się na płaszczyźnie tekstu-alnej, a dokładniej na narracjach antropologicznych i opisanych w nich przekształceniach procesu poznania. Nie podejmę się oceny wyników badań empirycznych omawianych autorów, lecz spróbuję przeanalizować ich sylwetki jako element antropologicznej opowieści. Wydaje mi się, że zestawienie postaci dwóch antropologów, oddalonych od siebie o bez mała stulecie, będzie wartościowe z kilku powodów. Po pierwsze, chciałbym pokazać, iż konflikt pomiędzy autorytatywnym a nieautorytatywnym schematem analitycznym istniał już od początku rozwoju badań terenowych, a jego rozwiązanie nie zawsze przebiegało zgodnie z dogmatem antropologii „realistycznej”, czy - używając innego epitetu Marcu-sa - „modernistycznej”. Po drugie, opis badań Cushinga i Stollera posłuży jako egzemplifikacja Ricoeurowskiej tezy o funkcji refigu-ratywnej w odniesieniu do procesu poznania; pozwoli ponadto na wprowadzenie narzędzia analitycznego. Wreszcie, choć nie uwa-

15

1

   G.E. Marcus, „Wymogi stawiane pracom etnograficznym w obliczu ogólnoświatowej nowoczesności”, w: M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 123 i passim, por. dalej rozdział drugi.

2

   Tamże, s. 129.

3

   Por. rozdział drugi.

4

   E. Gellner, Postmodernizm, rozum i religia, przeł. M. Kowalczuk, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1997.

5

   M. Lubaś, Rozum i etnografia. Przyczynek do krytyki antropologii postmoder-14 nistycznej, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2003, s. 25.

6

R. Fardon, „Introduction: Regionalization of Ethnographic Accounts”, w: R Fardon (red.), Localizing Strategies: Regional Traditions of Ethnographic Writings, Scottish Academic Press and Smithsonian Institution Press, Edinburgh, Washington 1990, s. 23, cyt. za: M. Lubaś, Rozum i etnografia..., dz.cyt., s. 12.