38562 pic 11 07 015126

424

424

425

nil. M

maiorię oraz znaczenie handlowe i przemysłowe. W Stambule gló\

rynek, dwa besistany zbudowane z kamienia, stanowią miasto w mieś

Pera i Galata, dzielnice chrześcijańskie, to inne miasto w mieście, za Zlot

Rogiem. W centrum Adrianopola wznosi się „giełda”. „Niedaleko tej giei

jest (1693) ulica Seraszi pełna dobrych sklepów z towarami wszelkie

rodzaju, na milę długa; pokryta jest deskami położonymi jedne na drugie

a poprzez dziury między nimi przenika światło.” Niedaleko meczetu pn biega „pokryta dachem ulica, gdzie są złotnicy”⁷⁴.

Oryginalność miast Zachodu one nawet pod względem swej fizycznej substancji, podczas gdy inne właściwie nie miały historii i długie wieki trwały jakby w letargu. Dlaczego, trawestując metaforę Levi-Straussa, jedne są jak maszyny parowe, a inne jak zegary? Krótko mówiąc, historia porównawcza zmusza nas do poszukiwania przyczyn tych różnic i do próby skonstruowania dynamicznego modelu ewolucji miast, która na Zachodzie była tak burzliwa, podczas gdy w innych częściach globu ich rozwój przebiegał na podobieństwo linii długiej i prostej, bez zbyt wielu przeszkód na przestrzeni dziejów.

____miast Zachodu

Zachód dosyć wcześnie stanowił obszar luksusu w porównaniu z świata. Miasta osiągnęły tam poziom, jakiego nie odnajdziemy indziej. One właśnie sprawiły, że mały kontynent stał się wielki; wprawdzie problem dobrze znany, lecz nie prosty. Stwierdzić wyższ także wskazać niższość lub poziom średni; trzeba więc prędzej lub p

wdać się w niewygodną i mylącą konfrontację z pozostałym światem

mowa o ubiorach czy o pieniądzach, miastach, kanit<*^~ idąc za Maxem WeK*—-- _uniV""-

_.....i u£lC wyz!

_r„_Łluui średni; trzeba więc prędzej lub ._r « niewygodną i mylącą konfrontację z pozostałym światei mowa o ubiorach czy o pieniądzach, miastach, kapitalizmie, nie s idąc za Maxem Weberem, uniknąć porównań, ponieważ Europę możi zumieć jedynie „w porównaniu z innymi kontynentami”.

Jakie są wyróżniki i cechy oryginalne Europy? Jej miasta żyją po<

kiem niezrównanej wolności; rozwinęły się jako autonomiczne światy

właściwego im biegu rzeczy; udało się im wymknąć spod kurateli pai

terytorialnego, które zaledwie się stabilizowało, a potęgę uzyskało do

przy ich interesownym współudziale, i to jako ich powiększona, a n

bledsza kopia. Dominowały nad okolicznymi wsiami, które były dla

prawdziwymi koloniami, zanim powstało pojęcie kolonii, i jako kolon

traktowano (później państwa postąpią tak samo). Dzięki układom i

wewnętrznych powiązań prowadziły one niezależną politykę gospodar

nieraz też zdolne były kruszyć przeszkody, a zawsze kształtować nowe

odzyskiwać utracone przywileje i stanowić schronienie. Wyobraźmy so

że dzisiejsze państwo znika, a izby handlowe wielkich miast mogą robie, im się podoba; cóż by się wtedy działo!

Nawet bez pomocy tego nader ryzykownego porównania cechy awi rzeczywistości biją jednak w oczy. Kluczowe zagadnienie, które można ro nie sformułować, streszcza się w kwestii: dlaczego inne miasta na swiecie osiągnęły nigdy owej względnej niezależności? Co przeszkodziło im w sw bodnym rozwoju? Inny aspekt tego samego problemu: dlaczego przeznacz niem miast Zachodu są nieustanne przemiany? Przecież przekszta ca y si

Wolne światy

Swobody miejskie w Europie są tematem klasycznym i dobrze już zbadanym, zacznijmy więc od niego.

W uproszczeniu można stwierdzić, co następuje:

1.    Zachód utracił, i to radykalnie, swoją infrastrukturę miast wraz z końcem imperium rzymskiego, w którym zresztą już przed nadejściem barbarzyńców stopniowo one podupadały. Z wyjątkiem okresu względnego ożywienia gdzieś za czasów Merowingów zastój był prawie zupełny, miasta zniknęły.

2.    Odrodzenie miast, począwszy od XI wieku, miało związek z rozkwitem wsi, gdzie mnożyły się liczne pola, winnice i sady. Miasta rosły jednocześnie ze wsiami i często prawa miejskie, wyraźnie określone, wyłaniały się z przywilejów przyznanych grupom wieśniaków. Miasto to częstokroć na nowo uformowana materia wiejska. W topografii Frankfurtu (który zachował nader wiejski charakter aż do XVI w.) w nazwach wielu ulic zachowało się wspomnienie lasów, drzew, bagien, pośród których rozrosło się miasto.⁷⁵

Rodzące się miasto w naturalny sposób przyciągało przedstawicieli władzy politycznej i elit społecznych kraju: wielmożów, książąt świeckich i dostojników Kościoła.

3.    Wszystko to byłoby niemożliwe, gdyby nie nastąpił powszechny powrót do gospodarki pieniężnej. Pieniądz to zapewne przybysz z daleka (Maurice Lombard twierdzi, że z krajów islamu), ale aktywny i decydujący. Dwa wieki przed Tomaszem z Akwinu Alain de Lille mówił: „To nie cesarz, lecz pieniądz jest dziś wszystkim.” Pieniądz, czyli mówiąc inaczej — miasta.

Powstawały więc tysiące miast, ale niewielu pisana była świetna przyszłość. Tylko niektóre regiony zurbanizowały się gruntownie i tym samym wyodrębniły spośród innych, jawnie odgrywając czołową rolę: tak było między Loarą a Renem, w północnych i środkowych Włoszech, w strategicznych punktach na wybrzeżu śródziemnomorskim. Szybko pojawiają się tam kupcy, cechy rzemieślnicze, różne przemysły, handel zagraniczny,