39242 IMG46 (7)

194

KROTOS

Apollon.po śmierci Krotoposa, zesłał go do Tartaru, tam gdzie przebywają wielcy zbrodniarze (— Koroj-bos). mh

Conon 19: Pl-Ov. łhis $74 n.: Plus. 143. 7: II 16. I: 19. 8.

KROTOS (KpÓToę)-syn Pana i Eufeme, piastunki muz, był zatem ich mlecznym bratem i zamieszkiwał razem z nimi na Helikonie. Polował tam i żył w serdecznych stosunkach ze swymi mlecznymi siostrami Ażeby wyrazić im swój podziw, wymyślił oklaski. Muzy wyprosiły u Zeusa przemianę Krotosa w gwiazdozbiór. mb

Hyg. Fab. 224: Astr. II27: EnL 28; SchoL in Cie. Arat. 18.

KTEATOS (Krśatoę)-oraz brat jego Eurytos to dwaj synowie Aktora i Molione, znani pod mianem Molionidów. Zostali zabici przez -* Heraklesa, mb

— Molionidzi.

KTIMENE (Knpćvr)) - siostra Odyseusza, córka Antiklei i Laertesa (tab. 39). Wychowywała się w tym samyrh czasie co świniopas Eumajos. Poślubiła Eurylo-chosa, towarzysza Odyseusza, który umarł w drodze powrotnej do Itaki, a który występował w epizodach z Kirke i z wołami Heliosa, mb

Od X 441 i sdfoL; XV 362 il; Str. X 453; EusL in Hom., p. 1664,32; 1784.29.

KURECI (KouprjTeę) - w różnych opowieściach występują Kureci, lud, który w bardzo odległej epoce zamieszkiwał Etolię i został potem wygnany ze swego kraju przez -* Ajtolosa (Etoła) przybyłego z Peloponezu (-* Meleager).

Ogólniej nazwa Kureci odnosi się do demonów z otoczenia Zeusa, z czasów jego dzieciństwa na Krecie. Podania co do ich pochodzenia krańcowo się różnią. Niekiedy, a raczej rzadko, identyfikowano ich z Kure-tami z Etolii. Częściej uchodzili za synów Kombe i Sokosa. Według tej wersji pochodzili z Eubei i było ich siedmiu: Pryraneus, Mimas, Akmon, Damneus, Oky-toos, Idajos, Melisseus. Wypędzeni przez ojca z Eubei, wraz z matką błąkali się po całym greckim świecie. Spotykano ich we Frygii, gdzie wychowywali Dionizosa, a przedtem już przewędrowali Kretę i okolice Knossos. Z Frygii udali się do Attyki, gdzie król Kekrops pomógł im zemścić się na Sokosie i powrócić do ojczyzny. Ich matka -* Kombe, zwana również Chalkis, ponieważ uchodziła za wynalazczynię broni z brązu (yoAkóc, brąz), wraz z synami kuretami tańczyła uderzając włóczniami o tarcze.

Oprócz tej chalkidyjskiej wersji opowiadano, że kureci byli synami Ziemi lub synami Zeusa i Hery, Apollona i nimfy Danais itd. Liczba ich różni się też u różnych autorów: dwóch, dziewięciu lub ilość nieokreślona. Nąjsławniejszy mit łączy ich z dzieciństwem Zeusa. Gdy Rea urodziła małego Zeusa w grocie w górach Ida na Krecie, powierzyła go opiece nimfy Amaltei. Ale, żeby dziecko nie zdradziło krzykiem swej obecności przed Kronosem, który by je pożarł, kazała kuretom wieść wokół dziecka hałaśliwe tańce wojenne. Wykonywali to zlecenie i w ten sposób pozwolili bogu osiągnąć wiek męski.

Wersje bardziej zakamarkowe opowiadały, że kureci posiadali dar wieszczenia i że ponoć przepowiedzieli Minosowi, w jaki sposób może przywrócić życie swemu

synowi, Głaukosowi. Na prośbę Hery ukryli -*■ Epafo-sa, syna Io. Rozgniewany Zeus, ojciec Epafosa, zabił kuretów uderzeniem pioruna, mb

Str. X 3,1 n., p. 462-474 (nasze główne źródło); Nonn. XIII 135 n.; Tzet. in Lyc. 77; Apd. Bib/. 11,7; II1.3; III 3,1; Cali. h. lov. 52 n.; D. S. V 70,2 n.; VI1,9; Lucr. n 633 n.; Verg. Georg. III150 n.; Ov. Fast. IV 207 n.; Met. IV 282; Hyg. Fab. 139; Scrv. in Vcrg. Aen. HI 104. Por. H. Jcannmaire. Couroi et Courites, Lille 1939 (ważna bibliografia); M. Marconi. Ath. 1940, s. 164-178; D. Lcvi, w: A. J. A. 1945, s. 322 n.; Nilsson, The Mtnoan-Mycenaean ReUgion*, 1950, s. 546 n.

*KWIRYNUS (QUIRINUS) -jeden z najstarszych bogów rzymskich z prastarej trójcy bóstw, których kult stanowi indoeuropęjski trzon rzymskich wierzeń. W porządku hierarchicznym jest ostatnim z rzędu za Jowiszem i Marsem. Starożytne źródła są na ogół zgodne w określeniu jego natury i funkcji. Jest to bóg wojny pochodzenia sabińskiego, imię jego związane jest bądź z nazwą sabińskiego miasta Kures, bądź z sabiń-skim wyrazem oznaczającym oszczep: curis. Jest to prawdopodobnie patron Kwirynału (Quirinalis, gdzie tradycyjnie umieszczano osadę sabińską. Opierając się na istnieniu analogicznych triad w innych religiach pochodzenia indoeuropęjskiego, w których każde z bóstw odpowiada określonej klasie społecznej: Jowisz - kapłanom, Mars — wojownikom, zaś trzeci bóg - rolnikom, Dumezil przypuszcza, że Quirinus był właściwie opiekunem rolników. Ta bardzo pociągająca hipoteza ma wszelkie cechy prawdopodobieństwa: na gruncie rzymskim możemy dopatrzyć się potwierdzenia jej w świadectwie przekazanym przez Serviusa, według którego Quirinus był „Marsem spokojnym'’, opiekunem ładu w państwie. Co więcej, jak zauważa Dumezil, Kwiryci (Quirites), których nazwa niewątpliwie związana jest z imieniem boga, byli obywatelami „cywilnymi”, a wiadomo, że to określenie w stosunku do wojowników było uwłaczające. Należy wreszcie zaznaczyć, że niektóre funkcje, sprawowane przez kapłana Quirinusa, związane były z kultem bóstw opiekujących się rolnictwem (szczególnie -» Consus). Mało jest mitów dotyczących Quirinusa. Jeden mówi o założeniu miasta Cures przez -* Modiusa Fabidiusa, który był jego synem. Najważniejszy mit mówi o połączeniu postaci Quirinusa z — Romulusem. Gdy Romulus objawił się -* Iuliusowi Proculusowi, Rzymianie wznieśli świątynię na cześć Romulusa zwanego Quirinusem. Równocześnie małżonka Romulusa, Her-silia, przybiera imię Hora Quirini (-* Hersilia). an

Ov. Fast. II477 n.; IV 910; Varro, L L V 51; Fest., p. 185; 254; Paul. p. 49; Macr. 19, 16; Sera. in Verg. Aen. I 292; CILI¹ p. 259; Plu. Romid. 29;Qu. Rom. 87; D. H. II48 a; Lucil. v. 19-22 (Mara); Tert. DeSpect. 5; Liv. V 40.7 a; Cic. Leg 13; Rep. II20. Por. G. Dumezil, Jupiter, Mars, Quirinus, Paris 1941.

KYANE (Kuavf|)-1. Kyane, której imię przypomina niebieski kolor wody morskiej, była córką Lipa-rosa, dawnego króla Ausonów (przodkowie Italów). Liparos, wygnany z Italii (wówczas Ausonii), osiedlił się na Wyspach Liparyjskich, nazwanych jego imieniem. Gdy Ajolos (Eol) zjawił się w jego królestwie, Liparos oddał mu rękę Kyane i dzielił z nim władzę (-* Eol, 2).

2.    Druga Kyane była źródłem w Syrakuzach i usiłowała przeszkodzić w porwaniu Persefony przez Hadesa. Zanim stała się źródłem, była nimfą. Ale Hades ze złości przemienił ją w jezioro o wodach koloru ciem-noblękitnego, jak wody morza.

3.    Jeszcze jedno podanie syrakuzańskie mówi o

daewczęciu zwanym Kyane, które zgwałcił po pija* nemu jej własny ojciec. Ponieważ działo się to w nocy, qciec noszący imię Kyanippos spodziewał się, że nie został przez Kyane rozpoznany. Ale ona wyrwała mu pukiel włosów, gdy łączył się z nią, i z nastaniem dnia już wiedziała, kto to był. Skoro zaraza spadła na miasto, wyrocznia orzekła, że dla położenia kresu tej klęsce należy złożyć w ofierze człowieka, który popełnił kazirodztwo. Wówczas Kyane i jej ojciec popełnili samobójstwo, aby odpokutować niecny czyn. mb

1.    D. S. V 7; Serv. in Verg. Aen. I 52. 2. Ov. Met. V 409 n.; D. S. V 4: Sonn. VI 128. 3. Plu. Parali. 19.

KYANIPPOS (Kudwjmoę)- 1. Syn Ajgialeusa, a tym samym wnuk Adrasta, który rządził w Argos, wówczas podzielonym na trzy części. Inna wersja czyni i niego syna Adrasta (tab. 1). Gdy był niepełnoletni, wychowywali go Diomedes i Euryalos. Uczestniczył w wojnie trojańskiej i wymieniano go wśród herosów zamkniętych w koniu drewnianym. Umarł bezpotomnie.

2.    Drugi Kyanippos, Tesalczyk, syn Faraksa, poślubi! z miłości córkę Tesalczyka ze szlachetnego rodu, zwaną Leukone, a była ona nadzwyczaj piękna. Kyanippos był zamiłowanym myśliwym i po ślubie nie wyrzekł się swych zamiłowań. Wyruszał rano i powracał wieczór tak zmęczony, że najczęściej zasypiał przyłożywszy tylko głowę do poduszki, a biedna Leukone była zaniedbywana i srodze się nudziła. Pewnego razu zdecydowała się pójść w tajemnicy za mężem na polowanie, ażeby przekonać się, co on widzi tak pociągającego w lesie. Wymknęła się z domu nie zauważona przez służbę i niebawem znalazła się w leśnym gąszczu, ale psy męża wykryły jej obecność; dzika sfora rzuciła się na nią i rozszarpała. Gdy Kyanippos odkrył zwłoki żony, wpadł w rozpacz. Wzniósł stos, złożył na nim jej ciało, zabił swe psy i tam też je wrzucił. Wreszcie sam popełnił samobójstwo. mb

1. Pius. n 18,4 a; 30,9-10; Tzet. Posthom. 643. 2. PaitŁ 10; Plu. Parali. 21; Stob. 66, 34. 3. — Kyane 3.

KYBELE (KuPśXtj)- wielka bogini frygijska, zwykle zwana Matką Bogów albo Wielką Macierzą. Jej władza rozciągała się na całą Naturę; była symbolem rozrodczości natury. Czczono ją w Azji Mniejszej, szczególnie w górach, a stamtąd kult jej rozprzestrzenił się po całym świecie greckim, następnie w świecie rzymskim, gdy w 204 roku p.n.e. senat rzymski zdecydował się sprowadzić z Pessinuntu „czarny kamień”, symbol bogini, i wybudować dla niej świątynię na Palatynie.

Często mitografowie greccy uważali Kybele za zwykłe wcielenie (po prostu inne „nazwanie”) -* Rei, matki Zeusa i innych bogów, synów Kronosa. Kybele była w tym ujęciu Reą, czczoną na górze Kybele we Frygii. Rzadko występuje w zachowanych mitach. Jedyny zasługujący na uwagę, to dzieje -* Agdistisa i j-» Attisa. Kybele odgrywa w nim znikomą rolę. Attis czasem występuje jako jej kochanek, częściej jako towarzysz. Jest też możliwe, że jej osobowość ukryła się za osobowością hermafrodyty Agdistis, którą wszystkie opowieści zgodnie ukazują jako kochankę Attisa, po jego okaleczeniu.

Kybele gra przede wszystkim ważną rolę z powodu kultu orgiastycznego, jaki się wokół niej rozwiną) i dotrwał do późnych czasów cesarstwa rzymskiego.

Zwykle przedstawiano ją z głową uwieńczoną wieżami w otoczeniu lwów albo siedzącą na wozie ciągnionym przez te zwierzęta. Służyli jej, podobnie jak Rei - kureci, zwani także — korybaniami. mb

A.R. 11098 n.;Sir.X3.12.p.469;XII5.3.p.567;Ar. A* 875.Lucr. II 598 n.;Ov. Met. X 686; Plin. XVIII16.0 kulcie por. Giaillot, Le Culte dr Cybile Mirejdes Dietu a Romę et dam 1‘Empire ronwin. Para 1912. J Carcopino, La Riforme romaine du tulu de Cyhele et d'Allls. w: Atpeett myuuput.... Para 1942, s. 49 n.; E. Will. La Grandę Mirę en Griee. «r. Elimenis oriemawc... s. 95—111 (— Afrodyta); E. Larochc. Koubaba. ibid., s. 113-128.

KYCHREUS (Kuypeóę) - syn Posejdona i córki Aso-posa, Salamis. Kiedy wąż pustoszył wyspę Salaminę, Kychreus zabił go, a mieszkańcy tamtejsi, z wdzięczności obrali go swoim królem.

Opowiadano też (a jest to wersja podjęta przez Hezjoda w jednym z fragmentów, który zachowal^się dzięki Strabonowi), że ten legendarny wąż był wyhodowany przez samego Kychreusa, i dopiero Eurylochos wypędził go z wyspy. Gad uciekł do Eleusis i schronił się pod opiekę Demeter, która uczyniła go swym sługą.

Na Sałaminie oddawano cześć Kychreusowi jako jednemu z herosów-opiekunów kraju. Gdy podczas bitwy morskiej pod Salaminą pojawił się między okrętami wąż, wyrocznia delficka wyjaśniła, że był on wcieleniem Kychreusa, który przybył na pomoc Grekom i aby przepowiedzieć im zwycięstwo.

Kychreus miał córkę Chariklo, która była matką Endeis i teściową Ajakosa. Umarł bez potomka płci męskiej i przekazał królestwo swemu prawnukowi Telamonowi, synowi Ajakosa (-»tab. 30). Wedle innej wersji córka Kychreusa zwała się Glauke; poślubiła Aktajosa i urodziła mu syna Telamona, który był nie tyle prawnukiem Kychreusa, ale i jego wnukiem, mb

Apd. BibL III 12,7;Tzet.in Lyc. 110; I75;451;D. S. IV 72.4;Su. IX 1,9, p. 394; Plu. SoL 9; The i 10; Pius. 136,1.

KYDNOS (Kć8voę) - syn Anchiale, przez matkę wnuk Japeta. To on nadał swe imię rzece cylicyjskiej o tej samej nazwie. Jeden z jego synów, Partenios, dał miastu Tarsos, położonemu nad tą rzeką, przydomek Partenia. Mówiono, że istniała w Kilikii ludowa opowieść o miłości Kydnosa, pół człowieka, pół rzeki, z Komajto. Ona bowiem zakochała się w rzece i w końcu poślubiła Kydnosa. mb

Steph. Byz. s. v. 'AyxtńXiv, Nona. XL 143 n.

KYDON (Kó8tov) - syn Hermesa i — Akakallis. Uchodził za założyciela miasta kreteńskiego Kydonii. Mieszkańcy Tegei w Arkadii sądzili, że był on w rzeczywistości jednym z synów herosa Tegeatesa. Niekiedy za ojca jego uważano nie Hermesa, lecz Apollona, ale i w tej wersji matką była Akakallis. mb

Pius. VIII 53,4; Schol. in A. R.1V l492;inTheoc. VII12; in Od. XIX 176; Steph. Byz. s. v. Ku&Mo.

KYKNOS (Kóicvoę) - imię to, które znaczy „łabędź”, nosiło wielu herosów.

1. Najdawniejszym herosem tego imienia był syn Posejdona i Kalyke. Mit o nim należy do cyklu trojańskiego, ale występuje dopiero w poematach późniejszych od Homera. Opowiadano, że Kyknos uczestniczył w igrzyskach urządzonych przed wojną trojańską na cześć -• Parysa, którego uważano za zmarłego. Sprzymierzony z Trojanami, przybył im na pomoc