39751 P1190118

3. ESCHATOLOGIA KOSMOLOGICZNA

Religie są na ogól nastawione na „wieczność” („życie wieczne”), czyli dla doktryny religijnej charakterystyczną jest postawa eschatologiczna, orientacja nie na obecną egzystencję człowieka i kosmosu, lecz na „czasy ostateczne”. Religijna teoria owych rzeczy ostatecznych, czyli eschatologia, dzieli się na dwie główne grupy zagadnień: na eschatologię kosmologiczną, czyli problematykę „końca świata”, oraz eschatologię antropologiczną, czyli zespół kwestii dotyczących końca spraw ludzkich. Tu zajmiemy się tylko „ostatecznymi” losami kosmosu.

Zastanówmy się przede wszystkim, skąd wzięła się w ogóle w umyśle ludzkim idea „końca świata"? Przesłanki jej dostrzegamy już przed powstaniem religii. Człowieka pierwotnego pouczała konkretna, codzienna praktyka życiowa, że życie i rzeczy w życiu są zni-szczalne i przemijające, ludzie i zwierzęta były zabijane bądź ginęły od suszy, pioruna czy powodzi, a rzeczy również ulegały unicestwieniu na skutek działalności czynników żywych lub nieożywionych. Ale brak dostatecznej siły abstrakcyjnej umysłu ludzkiego — nie mogącej się jeszcze wtedy wznieść ani do pojęcia „kosmos”, ani do idei „końca wszystkiego”, ponad konkretne wyobrażenia o końcu poszczególnych rzeczy — nie dawał podstaw do zaistnienia myśli eschatologicznej. Jak słusznie bowiem podkreśla wybitny religioznawca niemiecki A. Bertholet, myśl ta nie mogła powstać u człowieka, „dla którego było dość, że każdy dzień przynosił mu dostateczną ilość plag" ^IM.

Od tych codziennych trosk odrywają naszego praprzodka dopiero przeżycia wiclktch katastrof natural-

IH Zob. hasło Bicltatoloi/la w: Ola tlettgton In GatohtchU iind (ieutnwarl |HCG), wyd. z, Tbblngan IW), I. II, »zp. 311.

nych: sejsmicznych, atmosferycznych itp. Katastrofy żywiołowe: wielkie powodzie, pożary, trzęsienia ziemi, zarazy itp., oraz związana z nimi masowa zagłada ludzi, zwierząt i roślin — przyczyniły się do powstania myśli o nagłej katastrofie, która położy kres istnieniu świata, rozumianego zresztą i wtedy, i jeszcze długo potem jako najbliższe otoczenie^IH. Potwierdzenie faktu, że idea końca świata miała pierwotnie nie religijny charakter, znajdziemy w licznych eschatologiach, gdzie kres świata oznacza również i kres bogów^ltl.

Dopiero w miarę rozwoju religii i wzrostu potęgi bogów religia przechwytuje dla siebie pierwotne myśli eschatologiczne, zmieniając je w dwojaki sposób: bądź nadając im postać aktu sprawionego przez bogów, bądź przesuwając zagadnienie końca świata w płaszczyznę etyczną. Innymi słowy — sakralizacja idei końca świata polegać będzie na odejściu od traktowania tego zjawiska jako wydarzenia naturalnego, a w szczególności — na zmajoryzowaniu eschatologii kosmologicznej przez antropologiczną, na uwydatnieniu w problematyce końca świata motywu boskiej kary za grzechy ludzkości.

Rozwinięte eschatologie kosmologiczne dzielą się na trzy główne obszary tematyczne:

—    w jaki sposób nastąpi koniec świata?

—    kiedy on nastąpi?

—    co będzie „potem”?

Wariantów odpowiedzi na pytanie, „jak się skończy świat?” (przy czym trzeba tu podkreślić, że kosmo-

in Zważmy, że np. potop biblijny utożsamia katastrofą lokalną i katastrofą ogólnozlemską. i kresem ludzkości w ogóle.

IM Szczególnie wyraźnie widać to w Idei ropnoróku ludów pól-nocnogermaóaklch, gdzie mamy do czynienia me tylko aa ..Bali rzchem kosmosu", ale I ze „zmierzchem bogów" w czasach eschatologicznych.

Ml