40725 SA400116

była jednak większa niż dawnej „obrony potocz-nej" i nie wahała się z roku na rok.

Organizacja i działania floty wojennej

Początki polskiej marynarki wojennej W XVI w. obok wojsk lądowych pojawia się w Polsce marynarka wojenna. Już w czasie wojny trzynastoletniej kaperskic floty organizowane przez Gdańsk i Elbląg odegrały dość znaczną rolę. Jednak właściwych początków państwowej marynarki polskiej szukać trzeba nieco później, w okresie panowania Zygmunta Starego. Łączą

Zygmunt II August (1520-1572)

się one z wojną polsko-rosyjską lat 1512-1522. Ponieważ Wielkie Księstwo Moskiewskie sprowadzało w dużych ilościach broń i amunicję z Niemiec i Danii drogą morską, przez znajdujące się w Inflantach porty Rewel i Narwę, Zygmunt Stary usiłował przeciąć tę „żeglugę narewską", ażeby osłabić w ten sposób przeciwnika. W tym celu począwszy od 1517 r. król zaczął werbować kaprów, wystawiając im odpowiednie dokumenty, w których nazywa ich „naszymi żołnierzami morskimi”. Byli to częściowo typowi kaprzy służący za łup, a częściowo żołnierze zaciężni, otrzymujący żołd. Bazą ich byt Gdańsk, z którego zresztą większość z nich pochodziła. W Gdańsku też uzbrajali swoje okręty i tutaj sprzedawali zdobyty łup.

Kaprzy Zygmunta Starego działali głównie we wschodniej części Bałtyku, w zatokach Ryskiej i Fińskiej, usiłując nie dopuszczać do Narwy i Rewia statków z zaopatrzeniem wojennym. Nie odegrali oni jednak poważniejszej roli ze względu na niewielką ilość posiadanych jednostek.

Flota wojenna Zygmunta Augusta

Większą rolę odegrała polska flota wojenna utworzona czterdzieści lat później przez Zygmunta Augusta. Powstanie jej związane było z sytuacją, jaka wytworzyła się w pięćdziesiątych i sześćdziesiątych latach XVI w. na wschodnich wybrzeżach Bałtyku. Istniejące w Inflantach nadal jako organizacja zakonna odgałęzienie Krzyżaków znajdowało się w stanie upadku. Rozporządzało ono dużym odcinkiem wybrzeża morskiego, w którego opanowaniu zainteresowanych było kilka państw, a mianowicie Rosja, Polska, Szwecja, i Dania. Zygmunt August już od 1552 r. planował opanowanie Inflant, w związku z czym car Iwan Groźny w 1554 r. zmusił mistrza zakonu inflanckiego do zawarcia przymierza z Rosją i wyrzeczenia się wszelkich związków z Polską i Litwą. Wówczas Zygmunt August zebrał dość duże siły i w 1557 r. wypowiedział wojnę zakonowi. Wyprawa zakończyła się bez walki traktatem w Pozwolu, ustanawiającym skierowany przeciw Moskwie sojusz pomiędzy zakonem i Litwą. W odpowiedzi na to Iwan Groźny w 1558 r. wkroczył do Inflant i zajął znajdujący się na ich wybrzeżu port Narwę, od którego prowadziła droga wodna rzeką Narową, jeziorami Pejpus i Pskowskim oraz rzeką Wielką w kierunku ziemi połockiej. Zdobywszy Narwę Rosja uczyniła z niej własny, ruchliwy port o wielkim znaczeniu gospodarczym i wojskowym, tędy bowiem przybywał do Rosji sprzęt wojenny, zakupywany przez nią w Europie Zachodniej. Dlatego już od 1560 r. Zygmunt August zaczął werbować kaprów, których zadaniem miało być zwalczanie „żeglugi narewskiej”, nieujawniane zresztą bezpośrednio w listach kaperskich ze względu na istniejący do 1562 r. rozejm polsko-rosyjski.

92