42069 Skan68

66 V. Pisanie pracy

nią przestrzegania zasad ortografii, fleksji i składni w konstruowaniu tekstu. Błędy tego rodzaju, jak żadne inne, irytują czytelnika i powodują negatywne reakcje wobec treści, jaką przestawia dzieło¹⁶.

5. Przypisy — uwagi ogólne

Niezbędnym elementem pracy licencjackiej czy magisterskiej są przypisy. Powinno być oczywiste dla autora każdej pracy o charakterze naukowym, że korzystanie ze źródeł i poglądów innych należy ujawnić i udokumentować. Robi się to bardzo dokładnie, wraz z podaniem numeru strony i z reguły poza tekstem głównym, w specjalnych notach u dołu strony, rzadziej na końcu rozdziału czy całej pracy. Dzisiaj, kiedy w przygotowaniu dzieła wykorzystuje się komputerowe edytory tekstu, najlepiej jest drukować przypisy u dołu strony, numerując je kolejnymi cyframi w obrębie rozdziałów albo stosując numerację na każdej stronie. Nie zaleca się utrzymywania ciągłej numeracji w całej pracy dyplomowej.

Przypisy tworzy się nie tylko dla podania informacji bibliograficznej o wykorzystywanych materiałach, ale także dla wyprowadzenia poza tekst główny wszelkich dodatkowych uwag, które mogą uczynić nasz wywód bardziej zrozumiałym, ale mniej wiążą się z głównym tokiem wywodu, albo mogą go zbytnio skomplikować. Chodzi o to, aby przez nadmiar informacji nie szkodzić przejrzystości wywodu. Jak pisze jeden z autorów, przypisy tworzą „wizerunek autora wiarygodnego, umożliwiającego sprawdzenie swojej rzetelności oraz zdolnego do postrzegania różnych aspektów zagadnienia”¹⁷. Dodajmy, że nie ma recenzenta, który by nie zwrócił bacznej uwagi na to, jak autor posługuje się przypisami, jak konstruuje tam informacje bibliograficzne, jakich używa skrótów dla zapewnienia przejrzystości także tej części pracy.

W różnych dyscyplinach naukowych w różnych krajach przyjmuje się niezupełnie takie same zasady tworzenia przypisów. Różnice mogą być bardzo poważne, ale w tym opracowaniu przedstawimy reguły, które w naszym kraju i w naukach społecznych wydają się najbardziej po-

^,ł O tego rodzaju błędach będzie jeszcze mowa szerzej w odrębnym fragmencie lego opracowania.

¹⁷ Z. Szkutnik: Metodyka pisania pracy dyplomowej, Poznań 2005, s. 117.

wszechne. W wypadku i tu spotykanych różnic zwrócimy uwagę na te rozwiązania, które wydają się być najwygodniejsze dla piszących prace dyplomowe.

Zanim sformułujemy treść przypisu, musimy we właściwym miejscu tekstu postawić specjalny odsyłacz (odnośnik) w postaci kolejnej liczby pisanej mniejszą czcionką nieco powyżej podstawowej linii pisma. Jeśli będzie to koniec zdania, to bezpośrednio po ostatniej literze, a przed kropką.

Początek przypisu stanowi powtórzony znak odsyłacza. Zwykle treść przypisów zapisuje się mniejszą czcionką po oddzieleniu ich od tekstu głównego krótką poziomą linią. Na ogół też w przypisach stosuje się zmniejszone odstępy międzywierszowe. Zaleca się, aby przypis zamykał się w jednym akapicie, choć zdarzają się również przypisy bardziej rozbudowane. Zwykle jakiś fragment noty bibliograficznej w przypisie, dotyczący albo tytułu, albo autorów, zaznacza się inną czcionką. Jeśli takich możliwości nie ma, wówczas wykorzystuje się pismo półgrube, rzadziej — rozstrzelony druk (tzw. spację).

Posługiwanie się przypisami nie jest sprawą prostą, a kłopoty z tym związane wyrażają się albo niedostatecznym wykorzystaniem przypisów w celu wzbogacenia rozważań autora, albo mają charakter techniczny, co wynika ze sposobu formułowania not bibliograficznych lub stosowania skrótów. O sztuce robienia not bibliograficznych wykorzystywanych źródeł była już mowa we wcześniejszym rozdziale, teraz wyjaśnimy tę ostatnią kwestię, wiążącą się ze stosowaniem skrótów, zwłaszcza w różnych sytuacjach powtórnego wskazywania tego samego źródła informacji.

Zacznijmy od dwóch kwestii najbardziej ogólnych. Pierwsza wiąże się z wyborem konwencji językowej. Chociaż stosowanie skrótów łacińskich wciąż jest popularne, to jednak w praktyce wydawniczej wydaje się zyskiivać przewagę korzystanie ze skrótów polskich, takich np. jak „tamże” zamiast ibid. (ibidem). Ten właśnie sposób postępowania wydaje się warty polecenia m.in. dlatego, że stosowanie skrótów łacińskich w praktyce nie obejmuje wszystkich sytuacji i często łączyć go trzeba z wyrażeniami polskimi.

Inną wątpliwość wyraża pytanie, czy w przypisach wystarczy tylko raz podać pełne dane bibliograficzne wykorzystywanego źródła, a potem przez wszystkie rozdziały operować już tylko skrótami, czy też pełną notę powtarzać trzeba z początkiem każdego nowego rozdziału. Wydaje się, że