42338 obraz0

B Rytuały

(>we .subiektywne relacje zapowiadały etnografię, która na początku XX wieku wypracowała coraz bardziej ścisłe i jasne metody. Ponadto opierała się prawie wyłącznie na opisie, później na porównaniu społeczeństw zwanych „prymitywnymi” - afrykańskich, Indian amerykańskich, Oceanii... -pod ważnymi względami: z naukowej ciekawości, w poszukiwaniu korzeni ludzkiej kultury czy pochodzenia wierzeń, symboli, techniki.

Nawet jeśli teoria genetyczna jest dyskusyjna, to nie ma wątpliwości, iż rytuały odgrywały istotniejszą rolę w społeczeństwach „prymitywnych” niż w naszym, stąd też stały się przedmiotem badań wielkich pionierów etnografii - Durkheima we Francji, Frazera w Wielkiej Brytanii - oraz wielu ich następców. Piśmiennictwo dotyczące konkretnych rytuałów jest na ogół bardzo bogate, lecz opracowania poświęcone całości zjawisk należą do rzadkości. Być może, jak to zobaczymy, powodem takiego stanu rzeczy są trudności związane z jego interpretacją. Pole badań jest bowiem szerokie, obejmuje zarówno społeczeństwa dawne, jak i współczesne. Dodatkowy problem stanowi niewielka możliwość ich porównywania.

Praca niniejsza, nie pretendując do wyczerpania tematu, stawia sobie jedynie za cel określenie funkcji, typów i ogólnych teorii rytuałów. Kładąc nacisk na obrzędy świeckie i codzienne, zadamy sobie pytanie o współczesny kryzys rytuału oraz o przyczyny powstawania nowych obrzędów. Książka zajmuje się głównie kulturą zachodnią oraz wybranymi aspektami kultur starożytnych - nie poświęcając z braku miejsca uwagi współczesnym rytuałom afrykańskim i wschodnim.

ROZDZIAŁ I

Co to jest rytuał? Znaczenie i problematyka

I. Definicja i rola rytuałów

Terminy „ryt”, „rytuały” nie są łatwe do zdefiniowania choćby dlatego, że posługują się nimi przedstawiciele różnorodnych gałęzi wiedzy - etnolodzy, socjolodzy, psycholodzy społeczni, psychoanalitycy i etolodzy - nie mówiąc o języku potocznym, w którym często nadużywa się tych pojęć. Chcąc sformułować spójną definicję „rytuału”, należy najpierw przywołać rozumienie tego terminu w wymienionych dyscyplinach, ukazując jego związki z licznymi pojęciami pokrewnymi.

1. Rozumienie rytuału w różnych dyscyplinach

Rytuały oznaczają w tych dziedzinach całość lub tylko pewną część praktyk nakazanych lub zakazanych, powiązanych z wierzeniami magicznymi czy religijnymi, z ceremoniami i ze świętami, które bazują na dychotomii: sacrum - profanum, czyste - nieczyste. Interesowały one badaczy francuskich, od Durkheima do Levi-Stra-ussa, jak i anglosaskich, od Frazera do Turnera - żeby przywołać kilka najważniejszych nazwisk¹.

-Psychologia społeczna kładzie nacisk przede wszystkim na interakcyjny wymiar rytualności dotyczącej pewnych aspektów życia codziennego, odnosząc się do doświadczeń osobistych i do poziomu uświadomienia zachowań jednostek.

-Psychoanaliza, uznając funkcję zbiorową rytuałów, interesuje się głównie ich formami oraz funkcjami indywidualnymi, tj. postępowaniem

1

Prace autorów, których poglądy zostały omówione w niniejuwj k*ui>*ł*, r#hinn» zostały ^w bibliografii na końcu książki.