42564 SDC10229

gał on na tym, że wczesnoprasłowiańskie połączenia *ke, *ge *xe oraz *je przekształciły się ostatecznie w ca, za, i, ja, por.: wcz.psł. *kesb —» psł. *casb —> poi. ćas, wcz.psł. *kedr? —> psł. *cadb —> poi. ćad (por. kadzie), germ. *xetaz —* psł. *śata —> poi. śata, pie. *iero psł. *jan> —» poi. jar, jary.

Istota fonetyczna przegłosu prasłowiańskiego była zbieżna z przegłosem lechickim: „cały element prepalatalny samogłoski e_t został wchłonięty w nowo powstające spółgłoski prepalatalne, a z pełnej, przedniej artykulacji samogłoski e zachowało się tylko odpowiednie nieznaczne napięcie bardziej tylnej części języka w okolicy postpalatum i początkowej części praevelum, czyli pozycja właściwa samogłosce a”²³.

Przejście *ke, *ge, *xe, *je, w ca, za, ia,ja dokonywało się bez względu na jakość następnej spółgłoski, która wtedy zwykle miała artykulację niepalatalną.

2.3. Apofonia praindoeuropejska

Jest to najstarsza, sięgająca doby wspólnoty pie., altemacja wokaltczna. Jej relikty zachowały się nie tylko w polszczyźnie i w innych językach słowiańskich, lecz również w grece, w łacinie, w językach germańskich; por. grec. lego ‘mówię’, logos ‘słowo’, łac. tego ‘okrywam’, toga ‘okrycie’.

Prymama jest altemacja -e-: -o-. Pełni ona funkcje morfologiczne i semantyczne. Postać rdzenia 2.-e- najczęściej charakateryzuje formy podstawowe, postać z -o- formy pochodne.

2.3.1. FUNKCJA WERBALNO-NOMINALNA

Samogłoska e występuje w tematach werbalnych, o w rzeczownikach dewerbalnych, np.:

psł. *plesti: *ploti>,    poi. pleść : plot',

psł. *tekti : *tokb,    poi. ćec: tok;

psł. *rekę : *prorokb,    poi. rękę : prorok.

Altemacja e : o powtarza się również w połączeniach dyftongicznych, które miały różne kontynuanty:

²¹ H. Koneczna, Charakterystyka fonetyczna..., s. 49.

er: or

psł. *merti : *mon>,	poi. mreć : mór;
psł. *perti : *pora,	poi. preć : podpora;
psł. *verti : *vora,	poi. zavreć : zavora;
el: ol
psł. *melti :	poi. mleć : młot;
psł. *peltti: *poltb,	poi. pleść : płot;
psł. *kelpję : *kolpott>.	poi. klepę : kłopot;
ei: oi
psł. *biti : *bo}b.	poi. pić : bój;
psł. *piti: *pojb,	poi. pić : napój;
psł. *gniti: *gnoib,	poi. gnić : gnój;
en : on
psł. *pęti | *pon	poi. spęć : opona;
psł. *Sęti : *kon-,	poi. poćętek: końec;
psł. *klęćę : *klon-,	poi. klęćę : pokłon.

2.3.2. FUNKCJA DURATYWNO-ITERATYWNA

Samogłoska -e- występuje w czasownikach duratywnych, czyli ozns czających czynność trwającą; -o- (-<5-) w czasownikach iteratywnych, czj li oznaczających czynność wielokrotną, częstotliwych, np.: psł. *nesti:    *nosili,    poi.    ńeść    :    nosić;

psł. *vedti:    *voditi,    poi.    veść    :    vojić;

psł. *vezti:    *voziti,    poi.    v'eżć    :    voźić;

psł. *źenę :    *goniti,    poi.    źenę    i    gonić.

2.3.3. FUNKCJA RECEPTYWNO-KAUZATYWNA

Altemacja -e- : -o- (-S-) w rdzeniach czasownikowych jest wykładn kiem czasowników receptywnych (skutkowych) i kauzatywnych (przycz; nowych), np.:

psł. *lezati: loziti, poi. leżeć : łożyć; psł. *vreti : variti, poi. vreć : vaiyć;

²⁴    W jęz. pie. te rdzenie występowały w postaci *Mej-: *bhoj-

²⁵    W jęz. pie. te rdzenie występowały w postaci •pen-, •pon-

9.