44481 Pozytywizm leksykon literatury polskiej0

deterrninizm łączyć należy / loorlą owolucjonlzmu, w naukach hlstorycz-nych z interpretacją rozwoju społeczeństw, upadku kultur oraz Indywidualnym rozwojem jednostki. Determinizm stal się istotnym elementem filozofii pozytywistycznej, propagowanej przez „młodych" w wersji popularnej.

Dickens Karol _________

(1812, Landsport k. Portsmouth - 1870, Gadshill Place k. Rochester). Jeden z najwybitniejszych twórców angielskiej > powieści społeczno-obyczajowej, autor humorystycznego Klubu Pickwi-cka (1836-1837) - powieści, w której dobroduszny bohater wędruje po wiktoriańskiej Anglii i spotyka rozmaitych ludzi, w związku z czym czytelnik ma możliwość poznania różnorakich typów charakterologicznych. W swych najważniejszych powieściach: Oliver Twist (1837-1839), Dawid Copperfield (1850), Ciężkie czasy (1854), Mała Dorrit (1857), Wielkie nadzieje (1861) szczegółowo opisał środowisko biedoty miejskiej, dając wyraz ogromnej wrażliwości na niesprawiedliwość i krzywdę społeczną. Jako kronikarz londyńskiej codzienności kreował ekscentryczne postaci dziwaków i fantastów. Operując techniką karykatury, groteski, satyry i komizmu, jednocześnie wyposażył swych bohaterów w liryczne cechy bajronizmu. W Polsce największą poczytnością cieszyła się, rozbudzająca wrażliwość społeczną oraz zdolność do reagowania na krzywdę ludzką, Opowieść wigilijna (1844) - wzruszająca historia starego skąpca, Zbenezera Scrooge’a, który w dniu Bożego Narodzenia obudzi! się wewnętrznie przeobrażony, by nieść ludziom pomoc i dobro.

Dostojewski Fiodor

(1821, Moskwa - 1881, Petersburg). Rosyjski po-wieściopisarz i nowelista. Zadebiutował > powieścią w formie listów Biedni ludzie (1846), stanowiącą manifest wiary w wartości duchowe prę-■stego człowieka. W 1849 r. za krytykę polityki kulturalnej caratu został aresztowany. Karę śmierci, tuż przed wykonaniem, zamieniono mu na 4 lata katorgi w Omsku. Tam zetknął się z najbardziej brutalnymi przejawami rzeczywistości, które za-rejstrowat w powieści Skrzywdzeni i poniżeni

(1861), w s/klcach Zapiski z domu umu/lych (11)62) ora/ w felietonach Zimowe uwagi o wrażeniach / lata (1863). W utworze Notatki z podziemia (1864) skrytykował socjalistyczne Idee Nikołaja Czernyszewskiego. Kolejne powieści przyniosły mu trwały sukces literacki: >Zbrodnia i kara (1866), Idiota (1869), Biesy (1872), Młodzik (1875), Bracia Karamazow (1879-1880). Jako orędownik przemocy i kultu władzy, ukazywał jednocześnie brutalność, okrucieństwo Sybiru, bagno zla moralnego, niemoc jednostki, głupotę władzy, nikczemność poddanych; stal się wyrazicielem różnorodnych tendencji społecznych. Eksponując prawosławny spirytualizm i mistykę, rozumiejąc skomplikowaną psychikę upadku moralnego człowieka, analizował pojęcie sumienia uruchamiającego proces myślenia o świecie i stworzył w swych powieściach chrześcijański etos wartości. Jego twórczość oparta |est na ewangelicznej wierze w duchowe zmartwychwstanie jednostki. Dzięki zastosowaniu oryginalnego języka (zawierającego elementy groteski, pa-lądoksu, pastiszu, ironii) oraz szczególnego typu refleksji poszukującej relacji między Bogiem a człowiekiem w okresie moralnego zachwiania Europy, zdolat realistycznie ukazać wszelkie anachronizmy carskiej Rosji, dynamicznie rozwijającą się epokę, pluralizm światopoglądowy, relatywnie zmieniający się dekalog wartości.

dramat > teatr i dramat Dygasiński Adolf . ■■

(1839, Niegosławice k. Miechowa - 1902. Grodzisko). Pisarz, krytyk literacki, publicysta. Studia w > Szkole Głównej Warszawskiej przerwało > powstanie styczniowe, w którym brat udział, za co ukarany został więzieniem.

W I. 1871-1877 prowadził księgarnię wydawniczą w Krakowie, która szybko zbankrutowała.

Zadebiutował w 1883 r. opowiadaniami: Za krowę, Wilk, psy i ludzie oraz Co się dzieje w gniazdach, opublikowanymi w > „Przeglądzie Tygodniowym". Redagował „Przegląd Pedagogiczny", należał do zespołu redakcyjnego > „Wędrowca" (1884-1887) oraz „Głosu" (1876), współredagował „Wisłę” (1887). W I. 1890-1891 był korespondentem „Kuriera Warszawskiego” w Brazylii. Do najwybitniejszych utworów Dygasińskiego można zaliczyć: Beldonka (1888) - opowieść o chłopcu, który przez wędrownego żebraka zostaje wtajemniczony w zawiłe, demoralizujące tajni-