47001 NoB9

180 NAUKA O BOGU

trakcyjny. Możliwości racjonalnego myślenia zostają przy tym łatwo przecenione. Trudno niekiedy obronić się przed wrażo-niem, że o tajemnicy mówi się jak o innych przedmiotach, nawet jeżeli bliższe przyjrzenie się wskazuje, że teologowie tacy jak Tomasz czy Bonawentura doskonale wiedzą, że dopio ro z objawienia wiemy cokolwiek o trójjedyności Boga. Ni<’ wolno też pomijać faktu, że średniowiecze zna wyraźnie ak centowany kult Trójcy Świętej. Zakończenie De Tnnitate Au gustyna także silnie oddziałało⁵².

Już od czasów Orygenesa można mówić o mistyce Trójcy Święte], to znaczy o refleksji nad będącym darem łaski stosunkiem ludzi do trzech Osób Boskich⁵³. Dla tego myśliciela cała nauka o Trójcy Świętej jest związana z Pismem Świętym i pomaga w wielbieniu Boga. Dla Bazylego cały dogmatyczny wysiłek służy ochronie dok sologii jako najważniejszej i właściwej formie wyrazu wiary chrzoś cijańskiej. Od wymienionego już Bonawentury poprzez Ignacegi Loyolę i Jana od Krzyża ten punkt widzenia utrzymał się aż do czasów nowożytnych. Od końca VIII wieku liturgia Mszy wotywnej do Trójcy Przenajświętszej cieszy się wielkim uznaniem, którego wynikiem by In ustanowienie w roku 1334 święta Trójcy Świętej obchodzonego w nir dzielę po Zesłaniu Ducha Świętego. Śpiewana wówczas prefacjo ' wykazuje jednak znów scholastyczną abstrakcyjność refleksji nad !<i tajemnicą. Żywe jest przekonanie, że w modlitwie zwracamy sly zawsze do trzech Osób, nawet w „Ojcze nasz".

W pobożności ludowej średniowieczna nauka o Trójcy Święli | ma swoistą siłę przyciągania. Świadczy o tym kult pól (trzykrotni ich obchodzenie), pielgrzymki, liczne kościoły. Gotyckie trójłuc/n przedstawienie trzech zajęcy z trzema tylko, w trójkąt ustawionymi słuchami, potrójne okna, to wyrażające chwałę Trójcy Świętej elemon ty architektoniczne w kościołach. Również budowle sakralne im

⁵²    Por. s. 172-173.

⁵³    Princ. 1, praef. 8.

⁵⁴    Por. rozdz. 4.7.3.

iimiii

uiiiiiiuiiiiiiinimiimiiuimłłiiiiiiiUłumtiiiitiłMiśśłiiiMtyałAiiiiiiiii nilill

planie trójkąta wskazują na Trójcę, jak na przykiad kościół pielgrzymkowy pod wezwaniem Trójcy Świętej w Kappel w Górnym Palatynacie.

Ogromne znaczenie miał wpływ sztuk plastycznych. W Kościele starożytnym scena w gaju Mamre (Rdz 18,1-16), w której występuje trzech mężów, uważana jest za objawienie Trójcy Świętej. Przedstawiono ją już w IV wieku na ścianie katakumb przy Via Latina w Rzymie. Rozwinęło się stąd wyobrażenie trzech jednakowo wyglądających mężów, chętnie przedstawianych począwszy od epoki Karolingów aż po czasy baroku. Zakazał tego dopiero w roku 1745 papież Benedykt XIV, gdyż groziło to pojawieniem się tryteizmu¹, Antonin z Florencji zabronił nawet przedstawiania tak zwanych irlkefaloi, trzech jednakowych głów. Popularnymi obrazami Trójcy ■więtej były sceny chrztu w Jordanie, ukrzyżowania i ukoronowania Maryi. Ojca przedstawiano zwykle jako starca, Syna jako młodego /.łowieka, Ducha jako gołębicę. Do najważniejszych przedstawień ikonograficznych Zachodu należy tron łaski (M. Luther), który jest wynikiem próby ukazania przemienienia w ofierze eucharystycznej. Najstarsze wyobrażenie znajdujemy w mszale z 1120 roku z Cambrai. Począwszy od XV wieku wykształcają się dwa typy: Ojciec trzyma w ramionach krzyż z rozpiętym na nim Chrystusem (lub samego i hrystusa), Duch przedstawiony jest w postaci gołębicy. Rzadszym wyobrażeniem jest typ przedstawiający tron łaski we wnętrzu otwieranej szafki, która ma kształt postaci Matki Bożej. W ten sposób iilarano się ukazać, że we wcieleniu Syna uczestniczyły wszystkie lizy Osoby. Najbardziej znana jest rzeźba z Roggenhausen (1395 r.), znajdująca się obecnie w Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze. Klasycznym wschodnim przedstawieniem misterium jest sławna ikona Trójcy Świętej Andrzeja Rublowa, powstała przed rokiem 1427.

Na koniec należy jeszcze zaznaczyć, że niektóre wspólnoty religijne, jak trynitarze, a także bractwa, jak założone przez Filipa Neri

1

Problematyczne przedstawienie dogmatu skłoniło zakon franciszkański iln rezygnacji z umieszczania wyobrażeń Trójcy Świętej we własnych kościo-Ineh.