50341 P1010305

194 Agnieszka Setbcka

Jednak w zasadzie powieść kończy się jak typowy romans, jeżeli pominąć fakt, że Rochesrer po utracie ręki i wzroku jest w pewnej mierze uzależniony od Janc. Mimo to małżeństwo sugeruje kontynuację systemu patriarchalnego.

Tk ciekawa dwoistość romansu (z jednej strony sugestie utwierdzające, a z drugiej - podważające system patriarchalny) została wykorzystana przez literaturę współczesną. szczególnie przez gatunek określany mianem romansu postmodernistycznego. Jak sama nazwa sugeruje, romans postmodernistyczny wykorzystuje romanse tradycyjne (wliczając także romans średniowieczny) jako interteksty i na postmodernistyczną modłę kwestionuje ich konwencje. Można powiedzieć, że ten nowy gatunek stanowi parodię romansu tradycyjnego, przynajmniej jeśli przyjmiemy definicję parodii Lindy Hutdieon:

Parodia, często nazywana cytatem ironicznym, pastiszem, asymilacją iuh intcrtekscualnoś-cią - jest zazwyczaj uznana za kluczową formę dla postmodernizmu, zarówno przez swych krytyków jak i obrońców.²²

Ponieważ zaś parodia ma duży potencjał dekonstrukcyjny, także romans postmodernistyczny dekonstruuje, czy prze-pisuje tradycyjne powieści o miłości. Postmodernistyczny romans otwiera nowe możliwości interpretacji poprzez „pomnożenie" romansu, ukazuje go z innego punktu widzenia, odwraca tradycyjną fabułę. Nie oznacza to jednak całkowitego odcięcia od tradycyjnych czy popularnych romansów: czytelnik z łatwością rozpoznaje w fabule potencjał stania się typową fabułą „Harlequina” czy też potencjał bohaterów stania się bohaterami typowego romansu.

Typowym przykładem romansu postmodernistycznego jest powieść Jeanette Winterson pt. The Passim. Jest to historia z czasów wojen napoleońskich, opowiadana przez Henriego i Villanelle. Książka kwestionuje tradycyjną formułę romansu, jak również najbardziej powszechne i - zdawałoby się - zdroworozsądkowe założenia czytelnika, dotyczące natury romantycznej miłości czy też podziału świata na sferę męską i kobiecą. Jeanette Winterson odwraca „naturalny ” porządek rzeczy. Henri na przykład, zamiast być twardym mężczyzną i doświadczonym w bojach żołnierzem, jest osobą wrażliwą, pasywną, niemalże zniewieściałą. Można by go nawet podejrzewać o tendencje masochistyczne, które zazwyczaj są przypisywane kobietom. Villanelle jest równie daleka od typowej bohaterki romansu: ma za sobą karierę krupiera i prostytutki, a ostatnią rzeczą, której pragnie, jest założenie rodziny.

Co więcej, w The Passim pojawia się ważny motyw miłości homoseksualnej, co znowu podważa nasze założenia dotyczące romansu, gdzie miłość może zaistnieć tylko między osobami różnej płci. Tutaj Villanełłe zakochuje się w innej kobiecie, a Henri jest zauroczony Napoleonem. Takie wrażenie „pomieszania płci” nasila się, kiedy Villa-nełle przebiera się za chłopca. Nie jest teraz łatwo ocenić, jakie cechy charakteryzują „prawdziwego" mężczyznę, a jakie „prawdziwą” kobietę:

Przebierałam się za chłopca, bo tego właśnie chcieli goście [kasyna]. To była część gry, gdzie trzeba było odgadnąć, jaka płeć ukrywa się za ciasnymi spodniami i ekstrawaganckim makijażem.²³

Chociaż świat romansu jest wyzwany na pojedynek, nie zostaje on jednak obalo* ny. W The Passion stanowi on tylko jedną z wielu możliwych wersji, i których żadna nie jest wyniesiona nad inne.

Powieść Fay Weldon pt. The Life and Loves of a She Deril jest kolejnym przykładem romansu współczesnego. Jest to opowieść o niezbyt atrakcyjnej gospodyni domowej, Ruch, porzuconej przez męża dla bardzo ponętnej pisarki romantycznych powieki. Bohaterka postanawia się zemścić, rujnuje życie mężowi, a swojej rywalce, Mary Fisher, udowadnia, że życie nie jest romansem. Następnie Ruth przechodzi wiele bolesnych operacji plastycznych po to tylko, by upodobnić się do Mary Fisher i odzyskać męża. Mamy tutaj znowu do czynienia z „odwróconym'* romansem. Bohaterką jest brzydka „diablica”, a delikatna Mary Fisher pełni rolę czarnego charakteru. Zakończenie jest dwuznaczne, podobnie jak w The Passion, gdyż może być odczytane albo jako spełnienie się marzeń kobiecych, albo jako krytyka pozycji kobiet w społeczeństwie.²⁴ Mimo to The Life and Loves of a She Dml nie jest typową powiekią postmodernistyczną. Podczas gdy The Passion i inne romanse tego typu podsuwają możliwe wersje „oryginalnego” wątku, to jednak żadna nie jest stawiana gonad inne. Fay Weldon natomiast wyraźnie krytykuje tradycyjną formułę romansu. W swej powieki autorka ujawnia całą prawdę o romansie, przedstawia literaturę tego typu jako z gruntu fałszywą i wręcz szkodliwą. Według niej, na romantyczne życie, a włakiwie tylko złudzenie romantycznego życia, mogą sobie pozwolić tylko ludzie bogaci, ludzie, którzy nie muszą się martwić o rachunki i niepozmywane naczynia. Kiedy w życiu pojawiają się kłopoty rodzinne i finansowe, romans pęka jak bańka mydlana. Tam, gdzie The Passion zachęca do przyjęcia alternatywnych wersji romansu jako równie prawdziwych (Sm telling you stories. Trust me”), Fay Weldon piętnuje wersję Mary Fisher jako kłamliwą:

Mary Fisher mieszka w Wysokiej Wieży nad brzegiem morza; pisze ona wiele o naturze

miłości. Kłamie. (...) Jest pisarką romantycznych powieści. Kłamie sobie i światu.²⁵

Jak na powieść postmodernistyczną to zbyt stanowcze podejkie do problemu romansu sprawia, że The Life and Lms of a She Devil powinno być raczej zdefiniowane jako „romans feministyczny".

Powieść Hotel du Lac Anity Brookner również stanowi bardzo ciekawy komentarz do powieści romantycznej. Na pierwszy rzut oka jest to powieść zadziwiająco podobna do typowego romansu popularnego czy też powieści wiktoriańskiej. Nic dziwnego, że nieliczni krytycy, którzy zainteresowali się twórczością Anity Brookner, porównują jej powieści z książkami Barbary Cartland, Georgette Heyer, czy Yktorii Holt, jak również Marii Edgeworth czy Fanny Bumey. Takie porównania z jednej strony podkreślają związki jej powieści z innymi romansami, z drugiej strony jednak zachęcają do niepochlebnych uwag na temat jej twórczości. Sama Anita Brookner dystansuje się od romansów typu Harleąuin²⁶. Rzeczywiście, podobieństwo między jej powieściami a typowymi romansami jest pozorne; podobnie jak The Passion czy The Life and Loves of a She Devil są one raczej re-wizją romansu popularnego czy powieści wiktoriańskiej.