50342 skanuj0082 (13)

168 AKSJOLOGIA h I Y< /•>*

siebie podobne, a jednak będziemy mieć do czynienia z różnymi aktami, jeżeli zmieniać się będzie ich celowość, a tym samym i ich przedmiot, np strzał w powietrze, strzał do zwierzęcia, strzał do człowieka. Są to trzy róż nc akty: strzał jako czynność nieokreślona bliżej, zabicie zwierzęcia, żabi cie człowieka. Na odwrót zabicie człowieka przez zastrzelenie, podanie trucizny czy uduszenie stanowi jedną kategorię aktów, poniew aż celow o ich zwraca się w stronę tego samego przedmiotu, mimo że zmieniają się sposoby ich wykonania. Przedmiot więc jest także zasadą wewnętrznej jtd ności i tożsamości aktu.

W świetle tych ustaleń zewnętrzny akt prosty jawi się jako wewnętrzna jedność dynamiczna obejmująca wiele zewnętrznych czynności wraz z na rzędziami. ale scalonych i zespolonych w jednolitą i niepodzielną strukturę mocą ogarniającej je wszystkie jednej i tej samej zasady strukturalnej, czy li właściwej im celowości. Jest to zatem struktura homogenna, poszczególne czy nności funkcjonują poruszane wewnętrznym mechanizmem celowości i dlatego uczestniczą w jej gatunkowej tożsamości. 7. uw agi na to, jak to już się powiedziało przy wstępnym objaśnianiu aktu prostego (por. str. 158-159) zewnętrzne czynności służące do realizacji skutku naturalnego w akcie prostym nie są - zgodnie z przyjętą koncepcją - „środkami", ..poprzez" które, czyli za pomocą których ten skutek się realizuje, ale elementami zewnętrzne go mechanizmu tego aktu, „mocą" których urzeczywistnia się w ich celowo ści zawarty skutek, czyli przedmiot.

3* Zc względu na swą uprzywilejowaną pozycję w strukturze aktu pi. . miot aktu jest tym jego elementem, który wola, zamierzając dany aki. . • mierzą bezpośrednio I sam w sobie (primańo et per $e, proxime jak «i< wyrażają tomiści), innymi słowy przedmiot jest podstawową zasadą w . znacząjącą treść odpowiedniego zamierzenia (czyli określającą pierw w. i zasadnicze zamierzenie podmiotu). Mocą tego zamierzenia przedmiot st (H się celem działania, z tego właśnie tytułu zwanym celem czynności. h i«' też celem przedmiotowym. Pamiętać zatem należy, żc zamierzenie nada jące przedmiotowi cechę celu czynności uwarunkowane jest obiektywną strukturą tego aktu i od niego zależną. Nie jest przeto dowolnym twoum samej woli, kształtującej niejako autonomicznie kierunek i przedmiot v\'> go chcenia, a konsekwentnie i działania. Prawidłowość właściwa dam działaniu wyznacza ramy i kres jej zamierzenia, wola jest od niego zalc, • Dla problematyki etycznej w ażne jest rozróżnienie w przedmiocie id dwu podstawowych aspektów', a mianowicie aspektu materialnego i l-malnego.

169

\|.MI Nit MORALNI J SPI ( UIKAOI AKII PROSIKOO

\«|H'kt materialny (obiectum materiale) przedmiotu aktu polega na hi. .-<■ jest on rozpatrywany wyłącznic jako pewna fizyczna rzecz, stan I utek bez uwzględnienia jego moralnej wartości, czyli w oderwaniu ...I nu | Można więc powiedzieć, że aspekt materialny wyraża prcmoralny. ,, li .v łącznie fizyczny (tzn. zarówno cielesny, jak i duchowy) aspekt aktu. \N|M-kt formalny (obiectum formale) przedmiotu oznacza natomiast ten i 11 ediniot aktu, ale wzięty w odniesieniu do określonej wartości lub 1.1 lepr/cc/cnia. a przynajmniej w odniesieniu do swej podatności na przy-h (iiktcjś wartości. A zatem wyraża on moralny aspekt aktu.

Si»- ulega wątpliwości, że aspekt formalny zakłada zawsze materialną treść Imiotu aktu. Dlatego nie można mówić o aspekcie formalnym pomijając , if.. m.tlcrialno-fizyczną stronę, natomiast możliwą jest rzeczą uwzględnić /nic matcrialno-fizyczną stronę bez uwzględnienia jego aspektu for-

...4l.....tycznego. Jednakowoż w problematyce etycznej interesuje nas przede

»- . .ikiin moralna treść przedmiotu aktu. a więc jego aspekt formalny.

1 ikollcznoścł aktu (łac. circumstantlae actus)

IV z okoliczności rozumie się w etyce chrześcijańskiej ogół zmienił. /\uników w strukturze aktu. które łącznie z celem sprawcy czy-......«iqi;.ilnym jako skutek uboczny dopełniają dynamiczną rzeczy w i-

•    .Ulu ludzkiego opartą na stałym fundamencie celowości aktu.

1.11 iwu rozpatryw ać je można bądź od strony fizycznej (ciclcsno-ducho-*-*n, b idz moralnej, przy czym terminy te posiadają treść tożsamą, oczywi-»•.. mniahs mutarulis, z pojęciem aspektu materialnego i formalnego.

• Mo/ .i/oby dana okoliczność wystąpiła w charakterze okoliczności ......In-I. spełnić się muszą dwa warunki. 1° zakłada się pierwotną moralną

•    , aktu płynącą z przedmiotu. 2° sama okoliczność musi w swej treści

........ n odpowiedni sens moralny, który ową pierwotną jakość modyfiku-

1" to. że albo określa dobro w zględnie zło przedmiotu obojętnego, " • 1 • dobro lub zło już istniejące powiększa w zględnie pomniejsza. Ten ni moialno-lwórczy charakter okoliczności jest istotny. Przy jego bra-

* .....lu /ność przechodzi w sferę fizycznych wyłącznic elementów aktu

•    • ' li .-o znaczenia moralnego (np. fakt. że złodziej ubrany był w spodnie

i iw stanowi szczegół ważny dla milicji, ale nie dla etyki).

I < i.| ilustrację ogólnego określenia okoliczności aktu stanowi od wieków ■my w etyce chrześcijańskiej zestaw okoliczności, przyjęty zresztą od • .(cle 1 W średniowieczu nadano mu postać rytmicznego wiersza: quis.