51111 Obraz5

54 V. Legitymizacja władzy

Tak na przykład argument, zgodnie z którym władza jest legitymowana, ponieważ opiera się na normach określających procedury decyzyjne, musi być wsparty uzasadnieniem prawowitości (choćby sprawiedliwości) owych procedur. Gdy zaś odwołamy się do argumentu z demokracji, należy uzasadnić, dlaczego demokratyczne mechanizmy sprawowania władzy miałyby być lepsze ze względu na wartość ideową niż niedemokratyczne. W ten sposób ukształtować się może długi łańcuch argumentacyjny, w którym jedno uzasadnienie prowadzić będzie do następnych.

69. Problem legitymizacji władzy należy do klasycznych w nauce o polityce i państwie. Był on podnoszony avant la lettre (tj. jeszcze przed pojawieniem się danego określenia) już przez pisarzy starożytnych i średniowiecznych (np. przez św. Tomasza z Akwinu). Autorem, którego prace uznaje się w tym względzie za szczególnie twórcze, był Max Weber - socjolog i filozof niemiecki z przełomu XIX i XX wieku. Wyróżnił on trzy idealne typy panowania legitymowanego:

Panowanie tradycyjne opiera się na powszechnym przekonaniu o słuszności tego panowania, ze względu na zgodność jego struktur, zasad, sprawowanych w nim ról z utrwalonym obyczajem, z odwiecznymi regułami, wierzeniami, uświęconymi przekonaniami itp. Jeśli pozycje władcze objęte zostały zgodnie z tymi zasadami, ten, kto je zajmuje, panuje w sposób legitymowany. Na rzecz prawowitości panowania przemawia jego długotrwałość i niezmienność.

Panowanie charyzmatyczne znajduje oparcie w powszechnym przekonaniu o szczególnych osobistych przymiotach przywódczych władcy, w poszanowaniu, jakim cieszy się jego osoba i jego polecenia. Elementem tego przekonania może być wiara w niezwykłe umiejętności przywódcy, na przykład w zdolność komunikowania się z siłami nadprzyrodzonymi, zdolność do proroczego odczytywania przeznaczenia, zdolność do poznawania prawdziwych interesów narodu, wyroków opatrzności. Panowanie takie nie może podlegać sukcesji, ponieważ jest związane z daną osobą i wiarą w jej, i tylko jej, nadzwyczajne właściwości.

Panowanie legalne opiera się na bezosobowym autorytecie norm (w państwie - norm prawnych), zracjonalizowanych struktur

■

i procedur decyzyjnych. W systemie panowania legalnego nie tyle rządzą ludzie, co prawa. Osobiste talenty i kompetencje ludzi sprawujących urzędy są sprawą drugorzędną; decyduje wiara w moc norm, powszechne dla nich poszanowanie, a także posłuszeństwo wobec instytucji stanowiących i stosujących te normy.

70.    Max Weber traktował te trzy odmiany panowania jako typy idealne, to jest konstrukty myślowe, których twórca abstrahuje od sytuacji rzeczywistych i konkretnych. W świecie realiów idealne typy panowania nie występują. To, z czym historycznie można mieć do czynienia, to przypadki, w których władza ma, w różnych proporcjach właściwych danemu przypadkowi, cechy odpowiadające zarówno typowi panowania tradycyjnego, jak i charyzmatycznego czy legalnego. Weber sądzi! jednak, że współczesnemu ideałowi państwa zracjonalizowanego najbardziej odpowiada (czy odpowiadać winien) typ panowania legalnego.

71.    Max Weber znalazł wielu naśladowców i kontynuatorów. Do jego przemyśleń nawiązuje koncepcja, zgodnie z którą odróżnić należy władzę spersonalizowaną (osobistą) i władzę zinstytucjonalizowaną. Analogicznie wyróżnić trzeba dwie tendencje w rozwoju stosunków i struktur władczych: ku personalizacji i ku instytucjonalizacji władzy. Podstawową cechą władzy spersonalizowanej jest to, że w jej sprawowaniu liczy się przede wszystkim osobowość przywódcy, jego talenty, wady, zdolności i ułomności. Rzutują one na styl sprawowania władzy w ramach struktur sformalizowanych (np. państwowych). Władza zinstytucjonalizowana jest w znacznej mierze uwolniona od wpływu, jaki wywierać mogą właściwości osób zajmujących urzędy publiczne. Łatwo zauważyć, że władzy spersonalizowanej odpowiada Weberowski idealny typ panowania charyzmatycznego, a władzy zinstytucjonalizowanej - panowania legalnego. Tak jak i w przypadku pierwowzoru, podział ten ma cechy typologii idealizującej. Termin „władza osobista” był i jest częstokroć używany dla oznaczenia władzy sprawowanej przez mniej lub bardziej wybitnych dyktatorów wówczas, gdy nie mieści się ona w ramach obowiązującego w państwie prawa.