52175 SNC03715

klimatycznego. Są one stale lub prawic stale w kHm«l)Jv.nnJ akj,^,l w dziesiątkach lat. Stabilność warunków zewnętrznym i t ^ ^{M w} ł^Jnsk ftuu^_ • tycznie niezmienności systemu. W strukturze sysletiui nad 9pują n c_//r z których znaczna część ma charakter cykliczny, pewne pr/cm «ny fcą niiiitiriiw rżeniami losowymi, a co najwyżej qunsi-cyklieznynti.

Zasilanie energetyczne systemu odznacza się ogromną t ynant ą obok wuHmĄa. 1 klicznych, dobowych i sezonowych, dostrzec można za kloce na ftlcoKrev»wc, Na kład, wiązka promieniowania słonecznego skupionego wokół punktu pothUmumtp na Ziemi jest absorbowana w zmieniających się nieustannie warunkach, kh/iHlUmitn^ m.in. przez albedo układu Ziemia-atmosfcra (/.ob. rozdz. 3.1). Wiązki ta, wskutek n, chu obrotowego Ziemi, „trafia" na mniej czy bardziej zachmurzoną część pov/ier//Jttf kuli ziemskiej, odbija się od górnej powierzchni chmur lub dociera do podłoża atmndfr ry, którego albedo jest z reguły znacznie mniejsze od albeda chmur. Ponieważ zadumc rżenie zmienia się z dnia na dzień, to cykliczne (tu: dobowe) wahania insolacji Z kmj podlegają zakłóceniu. Cykle nie powtarzają się jako kolejne kopie, lecz różnią się mię-dzy sobą nieregularnymi odchyleniami; są quasi-eyklaml. Analogiczne zaburzenia my żna odnieść do cyklu rocznego insolacji.

Głównym źródłem nieregularnych fluktuacji w systemie klimatycznym są ruchy po wietrzą, mające „z natury” turbulencyjny charakter. Nieregularne zaburzenia charakteryzują nie tylko wiatr i konwekcję, ale obejmują także m.in. dystrybucję ciepła, Turbulencyjny charakter ma bowiem zarówno pionowa wymiana ciepłu, juk i jego transport adwekcją ny, zależny od makroskalowych układów cyrkulacyjnych. W wymianie ciepła dużą rdę odgrywa utajone ciepło parowania. Jego dystrybucja w atmosferze jest uzależniona oś parowania i kondensacji, na których przebieg - zwłaszcza jeśli chodzi o kondensację -wpływają nieraz zupełnie przypadkowe zdarzenia. Przykładem może tu być zapylenie atmosfery, ułatwiające kondensację pary wodnej w powietrzu i uwalnianie ciepła utajonego. Pożary lasów, burze pyłowe, wybuchy wulkanów i inne temu podobne, losowe zjawiska determinują zmienną zawartość aerozolu w różnych częściach atmosfery.

Opisane przykłady pokazują, jak losowe zdarzenia łączą się z ciągiem zdetermino

%f. S.I.Sf

g-ptomite

wanych procesów, zachodzących w atmosferze i na powierzchni ziemi, Mówi się o detef-ministyczno-statystycznej naturze systemu klimatycznego. Ten aspekt dynamiki systemu demonstruje tzw. bezwładność jego charakterystyk fizycznych (parametrów atmo*-fery, hydrosfery, kriosfery). Obserwuje się zróżnicowaną autokorelację w szeregach czasowych zmiennych klimatycznych. Oznuczu ona tendencję do utrzymywania tlę przez pewien czas wcześniejszych zmian. Inaczej mówiąc, stany późniejsze zależą od wcześniejszych, przy czym zależność ta ma charakter statystyczny (korelacja), rzadziej przybiera formę zależności funkcyjnej. Bezwładność termiczna oceanów, związek parowania terenowego z ukształtowanym wcześniej uwilgoccnicm gleby, zależność temperatury wiosny od temperatury poprzedzającej ją zimy są przykładami autokorelacji zmian w różnych elementach systemu klimatycznego.

Bezwładność zmiennych klimatycznych przyrównuje się do pamięci systemu klimatycznego. Zasięg tej pamięci, jej skala czasowu jest różna dla poszczególnych składników systemu i opisujących je zmiennych (rys. 8.1). Jeśli zauważymy, że wszystkie w za-sadzie zmienne są wzajemnie powiązane, łatwo można dojść do wniosku, źc w biegu czasowym elementów meteorologicznych (i/lub w obserwowanych wieloletnich fluktu-

acjach kii I rocznym et* mmk>i regularne negojysu

Ftzyc sikami syj legaoddz >y«emu n WMruktu

Wspó datuje ty “^•bowie Hokr_ei

Jowj

*tyn

_na( Ha da

1111

mm

188