56674 SDC11655

Narodziny i upadek gospodarki rynkowej

owane między członków społeczeństwa. Porządek produkcji i dystrybucji towarów jest zatem gwarantowany wyłącznie przez ceny.

Samoregulacja prowadzi do sytuacji, w której produkcja zostaje przeznaczona na sprzedaż na rynku i wszystkie zyski pochodzą właśnie z takiej sprzedaży. W związku z tym istnieją rynki zbytu na wszystkie czynniki produkcji, nie tylko na towary (zawsze łącznie z usługami), ale także na pracę, ziemię i pieniądz. Ceny nazywane są tu odpowiednio cenami towarów, płacami, czynszem i odsetkami. Przytoczone terminy wskazują, że ceny generują dochody: odsetki są ceną za korzystanie z pieniądza i tworzą dochody tych, którzy go dostarczają; czynsz to opłata za użytkowanie ziemi, która generuje dochód tych, do których ta ziemia należy, płace to wynagrodzenie siły roboczej, zapewniające dochody osób sprzedających pracę; wreszcie ceny towarów częściowo generują dochody tych, którzy sprzedają swoją przedsiębiorczość - dochód określany jako zysk jest tu w rzeczywistości różnicą między ceną wyprodukowanych towarów a ich kosztem, czyli ceną elementów niezbędnych do ich wytworzenia. Jeżeli te warunki są spełnione, to wszystkie dochody pochodzą ze sprzedaży na rynku i będą wystarczająco wysokie, żeby wszystkie wyprodukowane towary mogły zostać kupione.

Kolejny zbiór założeń dotyczy państwa i jego polityki. Nic nie ma prawa hamować tworzenia rynków, a dochodom nie można pozwolić, żeby były generowane w inny sposób niż poprzez sprzedaż. Nie powinno być jakichkolwiek ingerencji w proces dostosowywania się cen do zmienionych warunków rynkowych - niezależnie od tego, czy chodzi o ceny towarów, pracy, ziemi, czy pieniądza. A zatem - nie tylko muszą istnieć rynki zbytu na wszystkie czynniki produkcji, ale nie mogą być też tolerowane żadne rozwiązania ani decyzje polityczne, które wpływałyby na funkcjonowanie tych rynków. Ani cena, ani popyt, ani podaż nie powinny być ustalane czy regulowane. Dopuszczalna jest tylko taka polityka i takie środki, które pomagają zapewnić samoregulację rynku poprzez tworzenie warunków, które uczynią go jedyną siłą organizującą sferę ekonomiczną'.

Aby w pełni zrozumieć, co wynika z tych założeń, wróćmy na chwilę do merkantylizmu i rynków krajowych. W czasach feudali-’ ^{H D} Henderson. Suppfy and Demami, 1922. Rynek spełnia podwójna funkcję rozdzielania czynników produkcji między różne metody ich wykorzystania oraz oreani-zowama sil wpływających na ogólną podaż owych czynników.

zmu i systemu cechowego ziemia i praca stanowiły część organizacji społecznej (instytucja pieniądza jeszcze nie była wówczas na tyłe rozwinięta, by stać się istotną częścią produkcji). Ziemia, zasadniczy element porządku feudalnego, była podstawą systemu militarnego, sądowego, administracyjnego i politycznego, jej status własnościowy i funkcje były określane przez przepisy prawne oraz prawo zwyczajowe. Czy posiadaną ziemię można przekazywać, a jeśli tak, to komu i na jakich warunkach? Co pociąga za sobą prawo własności? Do czego można wykorzystywać określone typy ziemi - wszystkie te kwestie były wyłączone z zasad organizacji kupna i sprzedaży. Określał je zupełnie inny zbiór regulacji instytucjonalnych.

To samo dotyczyło zasad organizacji pracy. W systemie cechowym - podobnie jak w każdym innym wcześniejszym systemie gospodarczym - motywy i okoliczności działalności produkcyjnej były częścią ogólnej organizacji społeczeństwa. Relacje mistrza, czeladnika I i terminatora, warunki pracy, liczba terminatorów, płace robotni-ków - wszystko to regulował obyczaj i przepisy cechu oraz miasta. Merkantylizm jedynie ujednolicił te zasady albo za pomocą ustawy - jak w Anglii - albo przez „nacjonalizację" cechów, jak we Francji. Feudalny status ziemi został zniesiony jedynie w takim stopniu, w jakim związany był z lokalnymi przywilejami. W innych kwestiach ziemia pozostała extra commercium zarówno w Anglii, jak i we Francji. We Francji własność ziemska była źródłem przywilejów społecznych do czasu rewolucji 1789 roku. W Anglii prawo zwyczajowe dotyczące ziemi nawet w późniejszym okresie pozostawało w zasadzie średniowieczne. Merkantylizm, przy wszystkich swoich tendencjach do komercjalizacji, nigdy nie podważał zabezpieczeń chroniących dwa podstawowe czynniki produkcji - pracę i ziemię 1 przed tym, by stały się przedmiotami handlu. W Anglii ustawodawstwo wdrażające „nacjonalizację” pracy za pośrednictwem Ustawy o rzemiośle jStatute ojArtificers] (1563) oraz Prawo o ubogich [Poor Law] (1601) wyłączyło pracę ze strefy zagrożenia, a prowadzona przez Tudorów i na początku rządów Stuartów walka z grodzeniem pól stanowiła konsekwentny protest przeciw nastawionej na zysk eksploatacji własności ziemskiej.

To, że merkantylizm - niezależnie od nacisku, jaka kładł na komercjalizację w polityce krajowej - traktował Tynki w sposób dokładnie odwrotny niż gospodarka rynkowa, najlepiej pokazuje szeroko zakrojona ingerencja państwa w działalność produkcyjną. W tej kwestii nic istniała żadna różnica między zwolennikami merkantylizmu i feuda-

85