57353 P1190072 (2)

SKĄD NA ZIEMIACH EOLSKICH WZIĘLI SIĘ SŁOWIANIE?

w obrębie Otacdk słowiańskich wykazum brak tak charakterystyczny, h dla okresu rzymskiego układów kolistych otaczających pusty plac centralny, jak i brak charakterystycznej dla okresu rzymskiego wydzielone) części produkcyjne). Z tegp pudou widzeda. układy domostw w obrębie osiedli Słowiańskich bodzie) i «r^yprimfaa|ij p^iniejBe chłopskie zagrody powszechnie znane z ziem pnHrirti Typy domostw i osiedli wczesnosłowiańskich w ciągu VII lub na początku vm w są sukcesywnie zastępowane przez budynki naziemne. Ale zwoienmcy teorii autochtoniczne) dodają, że akolnice nie były bynajmniej obce ludności słowiańskiej, gdyż jest grupa stanowisk osadniczych (np. Biskupin, Dessw-Mossigkau). gdzie tego typu osady zostały zidentyfikowane i zbadane mrrorią archeologiczną.

Kolejną sporną kwestią są osiedla obronne. Na ogól przyjmuje się, że w najwgzca«ML|BJt| fezie osadnictwa grody u Słowian nłe występowały, pojawiły ac dopiero po ustabilizowaniu się osadnictwa, a zatem dopiero w fazie plemiennej. W skrajnych przypadkach czas ich powstawania odnoszono dopiero do BC w. Ale na niektórych terytoriach, w tym na ziemiach polskich, grody były "mm- jut w u«wj fazie wczesnego średniowiecza, choć ich charakter i funkcja w tyra okresie nie zostały rozpoznane do końca. Niewykluczone, że obiekty takie jak r«iip pod Płockiem (wkładka ryc. 6) czy Haćki na Podlasiu (wkładka ryc. 7) miały nie tyle militarny, co przede wszystkim symboliczny i ceremonialny charakter (W. Szymański 1967).

2. Gospodarka: robactwo i hodowla z przewagą bydła

Źródła pisane i archeologiczne wskazują, źe podstawę gospodarki Słowian stanowiło rolnictwo z przewagą uprawy prosa i pszenicy, podczas gdy w ho-dowfl pierwszoplanową rolę odgrywało bydło. Uważa sę, że na stanowiskach z okresu rzymskiego wyraźnie większa, tuż u progu wczesnego średniowiei /.i jest    kości zwierząt bydb rogatego i konia, a mniejsza liczba kości zwierząt

dżhhk    tego typu rozumowania jest falo. że brakuje kompleksowych

badań na ten *■>« w związku z czym dane z poszczególnych stanowisk tnogą śę znar hś: różnić między sobą.

3- Rzemiosło: niski poziom produkcji, ograniczony głównie do wytwarzania garnków, zastanawiający prawie całkowity brak metalowych ozdób oraz ubó-Sto wywarów z innych surowców

Specyficznym elementem kultury Słowian jest ceramika typu praskiego. Są to garnki, wykonywane najczęściej bez użycia koła garncarskiego, o najprostszych workowatych formach, ze słabo zaznaczonym wylewem (wkładka ryc. 8). W najstarszej fazie ceramikę praską cechuje brak zdobienia Formy omawianych naczyń miałyby być przejęte przez Słowian z kultury Czerniach ow słdej Toman sugerowanych nawiązań mogły być też obszary górnego i środkowego dorzecza Dniepru, gdzie od przełomu a i DI w. miał miejsce intensyw ny roewrą kukur kręgu kąowskjego. Zdaniem aOochtonistów, tamtejsza struktura cerarańu wykazuje duże podobtenswo do naczyń typu wczesnosłowiańskiegc i z Vł-VU w. tcaez me jen wykkiczonc. Ze stanowić one mogły prototypy dla

naczyń typu praskiego. Ale na terenach naddunajskich (np. na terytorium Rumunii) ceramika typu praskiego współwystępuje z wyrobami bardziej zaawansowanymi technologicznie. Są też obszary, gdzie dowodnie byli Słowianie, np. w różnych częściach basenu Morza Śródziemnego czy w różnych miejscach na wybrzeżu Adriatyku, ale ceramiki praskiej w ogóle tam nie stwierdzono. Dlatego też przyjęcie tezy, że Słowianie byli wytwórcami i użytkownikami wyłącznie ceramiki praskiej, jest ryzykowne.

W osadach i na cmentarzyskach wczesnosłowiańskich rzadko znajdowane są ozdoby. Ich inwentarz też jest ograniczony. Należą do nich w pierwszym rzędzie fibule pakzaste, rozpowszechnione w okresie V-Vn w. na znacznych obszarach Europy, wywodzące się zapewne ze środowiska godnego. Uważa się, że w kręgu słowiańskim pojawiły się one w wyniku wzajemnych kontaktów. Z kolei formy zapinek czy też paciorki spiralne wykonane z bładiy brązowej oraz inne wyroby, niekiedy o unikatowych w skali ziem polskich formach (wkładka ryc. 9), postrzegane są raczej jako wynik oddziaływań między różnymi ugrupowaniami etnicznymi i kulturowymi — od Bałtyku aż po Dunaj. Inwentarz znalezisk kultury wczesnosłowiańskiej uzupełniają przedmioty codziennego użytku: noże, przęśliki, ciężarki tkackie, osełki, żarna, haczyki do wędek, łyżwy kościane czy grzebienie rogowe. Ich wykaz, a nade wszystko skromny repertuar ilustrują tezę o niewielkiej przydatnośd tej kategorii źródeł do analizy żyda codziennego Słowian.

4. Ciałopalny obrządek pogrzebowy - z grobami płaskimi, popielnicowymi lub jamowymi, najczęściej bardzo ubogo wyposażonymi

Obrządek pogrzebowy Słowian wyróżniają dwie podstawowe cechy: ciałopalenie oraz ubogie wyposażanie grobów. Ale są cmentarzyska zlokalizowane poza Polską (np. Sara ta Monteoru w południowej Rumunii), gdzie sytuacja jest odmienna. W zakresie form pochówków obok grobów bezpopieinicowych występują groby popielnicowe. Wreszcie zjawiskiem charakterystycznym jest brak grobów na niektórych terenach (np. w Polsce na Pomorzu), co kontrastuje z występowaniem w tych miejscach innych świadectw bytnośd Słowian. Stąd dopuszcza się stosowanie przez nich również form pochówków (naziemnych?) niepozostawiających uchwytnych dla archeologów śladów (por. rozdz. 4).

Słowiański fenomen: jak go wytłumaczyć?

Wiele obserwacji, takich jak sporadyczność występowania ozdób, czy wytwarzanie ręcznie lepionych, prostych w formie nieomamentowanych garnków, doprowadziło niektórych badaczy do sformułowania poglądu, iż zjawiska te przypominają raczej celowe działania, aniżeli odzwierciedlają brak umiejętnośd wykonywania wyrobów będących w powszechnym użyciu poza terytoriami zamieszkiwanymi przez Słowian. Już dawno bowiem odnotowano, że na niektórych stanowiskach (jak np. Haćki w Bialostockiem, Zimne na Ukrainie)