54989 IMGE71

252 IżabeUa Lignowska

ich ccn, kary i groźby kar, ostrzeganie o fizycznej, psychologicznej i społecznej szkodliwości. Programy profilaktyczne polegają na rozprowadzaniu informacji o niebezpieczeństwie pewnych narkotyków i karach związanych z ich używaniem, sprzedażą i rozprowadzaniem. Informowanie jest jednak mało efektywne, a jego skutki mogą być nawet odwrotne od zamierzonych.

Orientacja medyczna. Medycyna uznaje narkotyk za niebezpieczny z tego powodu, iż wytwarza zależność. Nie wyróżnia się tu narkotyków dozwolonych prawem i zakazanych. Do rozważań włącza się alkohol, nikotynę i kofeinę. Ludzi dzieli się na podatnych i niepodatnych na uzależnienie. Osoby uzależnione traktuje się jak chore. Przyjmuje się biochemiczną teorię uzależnienia - uzależnienie jest nabytym metabolicznym uszkodzeniem związanym ze specyficznymi psychofarmakologiczny-mi cechami narkotyków. Przyjmowanie narkotyków staje się nową „fizjologiczną" potrzebą. Klasyczne podejście medyczne do leczenia narkomanii, tzn. hospitalizacja i odtrucie, bardzo szybko okazało się nieefektywne i dlatego obecnie dąży się do łączenia tego modelu postępowania z modelem psychologicznym. [...]

Orientacja psychologiczna. W psychologii uzależnienie traktuje się jako objaw patologii osobowości. Zażywanie narkotyków jest mechanizmem umożliwiającym jednostce obronę i ucieczkę przed nieprzyjemnymi stanami - lękiem, niepokojem, nudą. gniewem. Celem terapii jest radykalna zmiana struktury osobowości tak, aby pacjent potrafił rozwiązywać swe życiowe problemy bez pomocy narkotyków.

W łącznym podejściu - medycznym i psychologicznym - najczęściej występują następujące elementy: ogólna opieka medyczna, detoksykacja, psychoterapia indywidualna i grupowa, terapia praq, rehabilitacja zawodowa, opieka pracowników socjalnych (pomoc w znajdowaniu mieszkania, pracy itp.). W zależności od ośrodka pewne elementy programu przeprowadzane są w warunkach szpitalnych, a pewne w przychodni przyszpitalnej.

Orientacja socjologiczna. W tym modelu narkoman traktowany jest jako społeczny dewiant. Przyczyn narkomanii szuka się tu w źle przebiegającym procesie socjalizacji: narkoman jest traktowany bądź jako jednostka nieusocjalizowana, bądź jako jednostka zbytnio usocjalizowana. Jako jednostkę nieusocjalizowaną traktują go ci, którzy widzą w nim psychopatę, który nie przyswoił sobie podstawowych norm i wartości społecznych, a w narkotykach poszukuje głównie euforii. Jako jednostkę zbytnio usocjalizowaną traktują go ci, którzy wskazują, że narkoman to jednostka, która w tak silnym stopniu przyswoiła sobie cele kulturowe i normy społeczne, że nie jest w stanie ani pogodzić się z brakiem możliwości ich realizacji, ani próbować wiągnąć je w społecznie nie akceptowany sposób, ani też wypracować sobie wartości alternatywnych.

W tym ujęciu odpowiedzialność za narkomana spada na społeczeństwo, które n źle u&ocjalizowalo jednostkę, bądź też uniemożliwia jej realizację własnych aBptradji które samo wcześniej wytworzyło. Według tego podejścia przy-. manie —kominów społeczeństwu - to nie problem medycyny, lecz pedagogiki, yripfMMan leczenia, lecz wychowania. Narkomana trzeba uczyć żyć w typowym

społeczeństwie i sprawić, by zaakceptował jego cele i dążenia, i nauczył rejf|H-nych zachowań, bądź też przedstawić mu alternatywne wartości, służące yegu » wojowi i zdrowiu i równocześnie nie godzące w społeczeństwo. [»]

SPECYFIKA SOCJOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO PROBLEMU NARKOMANII

Zanim Komitet Ekspertów WHO zaproponował stosowanie pojęcia „uzależnienie lekowe” (drug dependeneef posługiwano się bardzo niejasnymi terminami ..nałóg” (addiction) i „nawyk” (habitualion). Nałóg oznacza stan powodujący przymus używania danego środka, uzależnienie od niego (psychiczne i fizyczne), tendencję do zwiększania dawki, szkodliwy wpływ na daną osobę i jej otoczenie. Natomiast nawyk powoduje bardzo silne pragnienie, ale nie przymus używania danego środka, ograniczoną tendencję do zwiększania dawki lub jej brak; ograniczone uzależnienie psychiczne przy braku uzależnienia fizycznego; szkodliwy wpływ na daną osobę, ale brak szkodliwych następstw społecznych.

W 1968 r. zamiast tych pojęć wprowadzono pojęcie „uzależnienie lekowe”. Zgodnie z definicją WHO uzależnienie lekowe jest stanem psychicznym, niekiedy także fizycznym, wywoływanym interakcją między żywym organizmem a lekiem. Stan ten charakteryzuje się zmianami zachowania, które zawsze związane są z przymusem okresowego lub ciągłego przyjmowania leku w celu doświadczenia psychicznych efektów jego działania, a czasem dla uniknięcia złego samopoczucia związanego z jego brakiem'*. Pojęcie leku obejmuje wszelkie substancje chemiczne, które po wprowadzeniu do organizmu zmieniają jedną lub liczne z jego funkcji.

Uzależnienie od narkotyków zawiera trzy aspekty: zależność społeczną. psychiczną i zależność fizyczną. Są one równocześnie kolejnymi etapami wchodzenia w nałóg'.

Uzależnienie społeczne jest najczęściej rozumiane jako następstwo specyficznych interakcji społecznych młodego człowieka żyjącego w tzw. subkulturze środków odurzających, tj. w obrębie grupy młodych ludzi, do których stylu życia należy nie tylko wspólne zażywanie tego typu środków, ale i wzajemne ich przekazywanie oraz podejmowanie wspólnych działań w celu ich uzyskania. Istotą zjawiska uzależnienia społecznego jest silne uzależnienie każdego z członków od grupy, do której przynależność wiąże się z koniecznością stosowania się do jej oiijfcząia i rytuałów, a odrzucenie przez grupę oznacza znalezienie się w próżni społecznej. Uzależnienie społeczne jest charakterystyczną cechą współczesnej narkomanii mlodzie-żowej. Nie musi jednak dotyczyć bezwzględnie każdego przypadku. Jest zjawiskiem obserwowanym stosunkowo od niedawna i występowało szczególnie wyraźnie w przypadkach politoksykomanii młodzieży w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych¹'. W związku z zanikiem ruchów kontestacyjnych odgrywa obecnie mniej istotną rolę.