62429 Obraz
9 (62)

PRAWA OSOBY LUDZKIEJ I DOBRO WSPÓLNE 27

wynik umowy społecznej²¹. W drugim wypadku do poznania praw osoby ludzkiej dochodzi się przez obserwację praktyki społecznej, opis i usystematyzowanie uprawnień, jakich żądały dla człowieka różne ruchy społeczne i polityczne i jakie były przedmiotem deklaracji i uchwał instytucji międzynarodowych.

Prawa osoby ludzkiej wyprowadzane z określenia istoty i natury człowieka i społeczeństwa są systematyzowane różnorodnie, w zależności od przyjętej podstawy. J. Bocheński grupuje je i określa jako prawo do bytu i prawo do osiągnięcia celu człowieka²². Maritain systematyzuje je w trzy grupy jako prawa osoby ludzkiej w ogóle, prawa człowieka jako obywatela państwa i prawa człowieka jako jednostki pracującej . E. Chenon przyjmuje za podstawę podziału praw osoby rodzaj dóbr czy osób, do których te prawa się odnoszą, i wymienia prawa osoby w stosunku do siebie, do rzeczy, do innych ludzi i do państwa²⁴. Wielu autorów w ogóle nie systematyzuje praw osoby ludzkiej, ale po prostu dokonuje ich wyliczenia w różnym porządku²⁵. Papież Pius XII również w drodze wyliczenia przedstawia prawa naturalne osoby ludzkiej²⁶.

Najpełniejszą listę praw człowieka podał papież Jan XXIII w encyklice Pacem in terris, ogłoszonej w 1963 r. Przyjmując za podstawę praw człowieka godność osoby ludzkiej, wymienia w niej prawa człowieka uporządkowane częściowo w trzech grupach: praw wolnościowych, praw społecznych i praw solidarnościowych. Ich omówienie znajdujemy w książce ks. Franciszka Mazurka, traktującej o prawach człowieka w katolickim nauczaniu społecznym. W

²¹    Trafnie wskazuje Joad, że poglądy o naturalnych prawach osoby dzielą się na dwie grupy: pierwsza opiera się na teorii umowy społecznej, druga wychodzi od celu społeczeństwa, natury i godności natury ludzkiej; por.: C. E. M. Joad, M. A. D. Li t, Guide to the Philosopby of Morals and Politics, London 1948⁶, s. 539.

²²    J. Bocheński, ABC tomizmu, „Znak”, 23(1950), s. 354.

²⁵ M a r i t a i n, dz. cyt., s. 41 i n.

²⁴    E. Chenon, Le role social de 1'Eglise, Paris 1921, s. 178 i n.

²⁵    Por.: L i n h a r d t, dz. cyt., s. 134. Jarra wymienia: prawo do istnienia, do wolności, do równości, do własności, do pracy i do wychowania; por.: E. Jarra, Socjologia katolicka, Londyn 1953, s. 111.

²⁶    Pius XH określił prawa osoby ludzkiej w swym przemówieniu z 1942 r.; por.: Pius XH, Rundfundkausprache an die ganze Welt an Weinachten 1942, Acta Apostolicae Sedis, XXXV (1943), [w:] Mensch und Gemeinschaft in cbristlischer Scbau, Dokumente, Her. Emil Marmy, Freiburg 1945. Pius XII wymienił następujące prawa: prawo do utrzymania i rozwoju życia cielesnego, duchowego i moralnego, prawo do prywatnego i publicznego wyznawania i czci Boga, prawo do małżeństwa i rodziny, prawo do pracy, prawo do wolnego wyboru zawodu i rodzaju pracy, w szczególności do wyboru powołania kapłańskiego, prawo do korzystania z dóbr materialnych, por.: tamże, s. 673.